माहिती स्कॅनरची | Information about Scanner | प्रतिमा कॅप्चरिंग डिव्हाइस-‘स्कॅनर’

योग्य स्कॅनरची निवड कशी करावी? 


How to choose the right scanner?

Key Points

  • स्कॅनर म्हणजे काय? What is scanner?
  • ड्रम स्कॅनर (Drum Scanner)
  • फ्लॅटबेड स्कॅनर (Flatbed Scanner)
  • इमेज-फोटो स्कॅनर (Image-Photo Scanner)
  • हँडहेल्ड स्कॅनर (Handheld Scanner)
  • शीट-फेड स्कॅनर (Sheet-Fed Scanner)
  • जंबो/मोठे-स्वरुप स्कॅनर (Large Format Scanner)
  • मल्टीफंक्शन स्कॅनर  (Multifunction Scanner)
  • स्कॅनरचा वेग
  • ड्रायव्हर्स
  • स्कॅनरची क्षमता
  • स्कॅनर उत्पादक कंपन्या
  • Conclusion


स्कॅनर म्हणजे काय? What is scanner?


स्कॅनर एक इनपुट डिव्हाइस आहे जे सहसा संगणकाशी कनेक्ट केलेले असते. दस्तऐवजाचे स्कॅन किंवा फोटो काढणे, माहितीचे डिजिटलायझेशन करणे आणि संगणकाच्या स्क्रीनवर माहिती सादर करणे हे स्कॅनरचे मुख्य कार्य आहे.

जेंव्हा एखादे कागदपत्र स्कॅन करायचे असते तेंव्हा प्रथम कागदपत्राचे डिजिटल सिग्नलमध्ये रुपांतर होते आणि नंतर दस्तऐवजाच्या या इलेक्ट्रॉनिक आवृत्तीचे स्कॅनिंग केले जाते.

फोटो, फोटोग्राफिक प्रिंट्स, पोस्टर्स, मॅगझिन पृष्ठे मुळ रंगात, काळा-पांढरा किंवा संगणकामध्ये  प्रक्रिया करुन तयार केलेले मुद्रित डॉक्युमेंटस पुन्हा संपादित करणे आणि प्रदर्शित करण्यासाठी स्कॅनर या स्त्रोतांवरुन प्रतिमा हस्तगत केल्या जातात. 

जोपर्यंत शासकीय किंवा खाजगी कार्यालयामध्ये डिजिटल फाइल्स आणि हार्ड कॉपी असे दोन्ही कागदपत्रे वापरली जातील, तोपर्यंत आपल्याला प्रतिमा (images) आणि पृष्ठे (pages) यांच्या प्रतिमा आणि त्यामध्ये बदल करण्याचे मार्ग आवश्यक असतील. एखाद्या मुद्रित म्हणजे छापील दस्तऐवजाची डिजिटल फाईल बनविण्यासाठी, पृष्ठे व फोटो डिजिटल फाइलमध्ये रुपांतरित करण्यासाठी स्कॅनरची आवश्यकता असते.

स्कॅनर संगणकाशी कनेक्ट करण्यासाठी एससीएसआय, टीडब्ल्यूएएन यासारख्या इंटरफेसचा वापर केला जातो. परंतु आता सर्रास यूएसबी केबल वापरल्या जातात. अलिकडे ब-याच कंपण्याचे वायरलेस स्कॅनर व प्रिंटर बाजारात उपलब्ध आहेत.

(Back to the key points)

स्कॅनरचे प्रकार (Types of Scanner)


ड्रम स्कॅनर (Drum Scanner)


ड्रम स्कॅनर दस्तऐवज स्कॅन करण्यासाठी वापरला जातो. ड्रम स्कॅनर कमी रेझोल्यूशनसह दर्जेदार प्रतिमा तयार करतो. ड्रम स्कॅनर रिझोल्यूशन, तपशील, तीक्ष्णपणा, डायनॅमिक श्रेणी आणि रंग या बाबतीत सर्वात्कृष्ठ आहेत. ड्रम स्कॅनिंग आपल्याला देऊ शकेल असे दुसरे स्कॅनर नाही. ड्रम स्कॅनरमध्ये एक फोटो-मल्टीप्लायर ट्यूब असते जी प्रकाश सेन्सिंग डिव्हाइस आहे. म्हणूनच ते उच्च संवेदनशीलता आणि चांगल्या प्रतिमा देतात. अशा प्रकारच्या उच्च मूल्यांचा विचार करुन कंपन्या स्कॅनर तयार करतात.

(Back to the key points)


फ्लॅटबेड स्कॅनर (Flatbed Scanner)


कार्यालयांमध्ये किंवा घरांमध्ये सर्वाधिक प्रमाणात वापरण्यात येणारा स्कॅनर म्हणजे फ्लॅटबेड स्कॅनर, याला झेरॉक्स मशीन म्हणूनही ओळखले जाते. फ्लॅटबेड स्कॅनर हे फ्लिप-अप कव्हर असलेले सूक्ष्म प्रिंटरसारखे  किंवा झेरॉक्स मशीनसारखे दिसतात. या स्कॅनरचा वापर एक पृष्ठ कागद, पुस्तक किंवा स्कॅनिंगसाठी इतर वस्तूची शीट ठेवण्यासाठी एक सपाट काचेचा पृष्ठभाग असतो. स्कॅन हेड काचेच्या खाली हलवले जाते. फ्लॅटबेड स्कॅनर बहुतेक वेळा एकापेक्षा जास्त कागदपत्रे स्कॅन करण्यासाठी शीट फीडरसह येतात. हे स्कॅनर लेख, पुस्तक अध्याय किंवा छायाचित्र स्कॅन करण्यासाठी छान आहेत. फ्लॅटबेड स्कॅनर सहसा मल्टीफंक्शन प्रिंटर (एमएफपी) मध्ये डिझाइन केले जातात.

(Back to the key points)


इमेज-फोटो स्कॅनर (Image-Photo Scanner)


प्रतिमा स्कॅनर एक डिजिटल डिव्हाइस आहे ज्याचा वापर प्रतिमा, चित्रे, मुद्रित मजकूर आणि वस्तू स्कॅन करण्यासाठी केला जातो आणि नंतर ते डिजिटल प्रतिमांमध्ये रुपांतरित करतो. प्रतिमा स्कॅनर डिझाइन, रिव्हर्स अभियांत्रिकी, ऑर्थोटिक्स, गेमिंग आणि चाचणी यासारख्या विविध देशांतर्गत आणि औद्योगिक कामांसाठी वापरले जातात.

कागदपत्र स्कॅन करण्यासाठी उच्च रिझोल्यूशन किंवा रंगांची सखोलता यांची आवश्यकता नसते. परंतू जर आपणास चित्र स्कॅन करण्यासाठी स्वतंत्र डिव्हाइस नको असेल, अशा वेळी कागदपत्र आणि चित्र स्कॅन करण्यासाठी एकाच स्कॅनरचा उपयोग करु शकता.

जेव्हा एखादा दस्तऐवज स्कॅनरच्या आत ठेवला जातो तेव्हा प्रथम प्रतिमा स्कॅन केली जाते. नंतर स्कॅन केलेल्या डेटावर प्रक्रिया केली जाते. ती प्रतिमा संगणक प्रणालीला पाठविली जाते. स्कॅनर्स लाल, हिरवा, निळा असे वेगवेगळे रंग वाचू शकतात रंग ॲरेमधून आणि या रंगांची खोली ॲरेच्या वैशिष्ट्यांच्या आधारे मोजली जाते. प्रतिमेचे रिजोल्यूशन पिक्सेलमध्ये मोजले जाते.

(Back to the key points)


हँडहेल्ड स्कॅनर (Handheld Scanner)


हँडहेल्ड स्कॅनर बरेचसे फ्लॅटबेड स्कॅनरसारखे आहेत. हँडहेल्ड स्कॅनरचा आकार लहान असून अतिशय उपयुक्त इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे आहेत. मुद्रित कागदपत्रांचे डिजिटायझेशनसाठी हँडहेल्ड स्कॅनर मोठ्या प्रमाणात वापरली जातात. हँडहेल्ड स्कॅनर अद्याप खूप लोकप्रिय आहेत कारण ते फ्लॅटबेडपेक्षा स्वस्त आहेत. कमी जागा, कमी खर्च आणि पोर्टेबिलिटी हे हँडहेल्ड स्कॅनरचे फायदे आहेत, परंतु खराब गुणवत्ता ही त्याची कमतरता आहे.

काही हँडहेल्ड स्कॅनर आता परिभाषित, भाषांतर आणि मुद्रित मजकूर मोठ्याने वाचतात. संगणकावर आणि अन्य डिव्हाइसवर स्कॅन केलेली सामग्री संग्रहित करणे आणि पाठविणे यासारख्या वैशिष्ट्यांसह आणि कार्यक्षमतेसह ते उपलब्ध आहेत.

(Back to the key points)


शीट-फेड स्कॅनर (Sheet-Fed Scanner)


शीटफेड स्कॅनर स्वयंचलित कागदपत्र स्कॅनर किंवा एडीएफ स्कॅनर म्हणून देखील ओळखले जातात. ही एक डिजिटल इमेजिंग सिस्टम आहे जी विशेषतः कागदाचे सुटे पेजेस स्कॅन करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहेत. व्यवसाय किंवा कार्यालयामध्ये मोठया प्रमाणात कागदपत्रे स्कॅन करण्यासाठी वापरली जातात. शीटफेड स्कॅनर्सची तुलना कागदाच्या वजन आणि आकारानुसार केली जाऊ शकते ज्यामध्ये ते हाताळणी करण्यास सक्षम आहेत.

शीट फेड स्कॅनर फ्लॅटबेड स्कॅनरपेक्षा लहान असतात. नावावरुन हे स्पष्ट होते की आपण कागदपत्र किंवा प्रतिमेस स्कॅनरच्या स्वयंचलित कागदपत्र फीडरमध्ये एकावेळी एक प्रतिमा किंवा पेज ठेवू शकता. आपण केवळ कागदपत्रांचे स्कॅन करत असल्यास हा स्कॅनर एक चांगला पर्याय आहे. अलीकडे बहुतेक शीट-फीड स्कॅनर माहिती कॅप्चरिंग आणि प्रक्रिया करण्याच्या पर्यायांसह गतीमान केलेले आहेत.

(Back to the key points)


जंबो/मोठे-स्वरुप स्कॅनर (Large Format Scanner)


फ्लॅटबेड स्कॅनर आणि शीट फीड स्कॅनर हे दोन्ही बहुमुखी व्यवसायासाठी वापरली जाणारी मशीन आहेत. परंतू ते स्कॅन करु शकणार्‍या डॉक्युमेंटच्या आकाराबाबत मर्यादित असतात. जर आपणास व्यवसायातील मोठ्या पृष्ठांचे स्कॅन करायचे असेल उदा. सीएडी रेखाचित्र, योजना, ब्लूप्रिंट्स, नकाशे, पोस्टर्स, आर्किटेक्चरल ड्रॉईंग्ज, कलाकृती, पुस्तके आणि बरेच काही यासाठी आपणास मोठ्या आकाराचे कागदाचे स्कॅन करु शकणारा स्कॅनर असणे आवश्यक आहे. हे स्कॅनर एका संगीतकाराच्या इलेक्ट्रॉनिक पियानोसारखे दिसतात.

मोठ्या स्वरुपातील स्कॅनिंग ही एलएफडी स्कॅनर वापरुन केली जाते. मोठ्या आकाराच्या कागदपत्रांची डिजिटलायझेशन करण्याची प्रक्रिया यामध्ये केली जाते. मोठ्या आकाराचे कागद, कागदपत्राचा आकार लहान करणे, त्यावर प्रक्रिया करणे आणि .PDF, .TIFF, .DWG, .DXF आणि .JPEG स्वरुपात डिजिटल फायली वितरीत करण्यास रुपांतरित करते.

(Back to the key points)


मल्टीफंक्शन स्कॅनर (Multifunction Scanner)


बहुतेक प्रिंटर उत्पादक कंपन्या स्कॅनिंगची क्षमता असलेले मल्टीफंक्शन लेसर किंवा इंकजेट प्रिंटर तयार करतात.  त्यामुळे आपल्याला वेगवेगळ्या कामासाठी स्वतंत्र प्रिंटर किंवा स्कॅनर विकत घण्याची आवश्यकता नसते.

मल्टीफंक्शन प्रिंटर आपल्याला प्रिंट, स्कॅन किंवा कधीकधी फॅक्स मशीन म्हणून कार्य करण्याची अतिरिक्त सुविधा देतात. यामुळे छोट्या ऑफिसमध्ये जिथे काम कमी असते, वापरकर्ता एकच असतो परंतू या सर्व मशिनची गरज असते तिथे हे मल्टीफंक्शन प्रिंटर चांगला पर्याय आहेत. वेगवेगळया कामासाठी स्वतंत्र मशीन खरेदी करण्यापेक्षा एकच "ऑल इन वन" डिव्हाइस बहुतेक वेळा अधिक व्यावहारिक ठरते.

आज बाजारात बरेच मल्टी-फंक्शन प्रिंटर उपलब्ध आहेत. हे प्रिंटर एकाच युनिटमधून स्कॅन, फॅक्स, प्रिंट आणि कॉपी करु शकतात. या सिस्टमवरील स्कॅनिंग क्षमता भिन्न असू शकतात.

(Back to the key points)

स्कॅनरविषयी इतर महत्वाची माहिती (Other important information about the scanner)


स्कॅनरचा वेग (The speed of the scanner)


स्कॅनरचा वेग (पीपीएम) किंवा (आयपीएम) मध्ये मोजला जातो. ज्या गतीने स्कॅनर पेज स्कॅन करु शकतो त्या गतीने प्रति मिनिट पेज किंवा प्रतिमेत (आयपीएम) मध्ये मोजले जातात.

(Back to the key points)


ड्रायव्हर्स (Drivers)


स्कॅनर्स यूएसबी केबलद्वारे पीसीशी जोडलेले असतात. सॉफ्टवेअर आणि स्कॅनर दरम्यानचा संवाद “ड्रायव्हर” मार्गे होतो. असे बरेच भिन्न स्कॅनर संप्रेषण प्रोटोकॉल आहेत जे स्कॅनर नियंत्रित करण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात.

(Back to the key points)


स्कॅनरची क्षमता (Scanner capability)


स्कॅनर्स तीन मूलभूत श्रेणींमध्ये येतात, हाय-एंड, मिड-रेंज आणि लो-एंड. हाय-एंड स्कॅनर प्रति मिनिट (पीपीएम) ६० पृष्ठांपेक्षा जास्त स्कॅन करण्यास सक्षम आहेत. ते मोठया आकारातील डॉक्युमेंटस कागदाच्या आकारात सामावून घेतात.

मिड-रेंज श्रेणीमध्ये २०-४० पृष्ठ प्रति मिनिट (पीपीएम) श्रेणीतील स्कॅनर समाविष्ट आहेत. या श्रेणीतील बऱ्याच स्कॅनरमध्ये दुहेरी स्कॅनिंग क्षमता आहे. या वर्गातील स्कॅनर हे रिमार्क ऑफिस ओएमआर वापरकर्त्यांमध्ये खूप लोकप्रिय आहेत.

लो-एंड स्कॅनर प्रति मिनिट १० किंवा त्यापेक्षा कमी वेगाने स्कॅन करतात. आपले स्कॅनिंगचे प्रमाण कमी असल्यास, लो-एंड स्कॅनर वापरण्यास योग्य.

(Back to the key points)


स्कॅनर उत्पादक कंपन्या (Scanner manufacturing companies)


अनेक स्कॅनर उत्पादक कंपन्या आहेत. प्रत्येक कंपनीचा उत्पादनाचा दर्जा  व वैशिष्टये वेगळे असतात. प्रत्येक कंपनी नवनवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करुन आपले प्रॉडक्ट अधिकाधीक उपयुक्त बनवण्याचा प्रयत्न करत असतात.              

  • Canon
  • Epson
  • HP
  • Plustek
  • Fujitsu
  • Kodak
  • Ricoh

(Back to the key points)

Conclusion

एकंदरीत स्कॅनर खरेदी करतांना आपल्या कामाचे स्वरुप, स्कॅनर कंपनी, स्कॅनरची खास वैशिष्टये, स्पेशिफिकेशन्स, ॲक्सेसरीज व वॉरंटी या सर्व बाबींचा विचार करुन खरेदी करा. स्कॅनरवापरकर्त्याशी मोकळया मनाने संपर्क करा. त्यांचे अनुभव जाणून घ्या.  हल्ली स्टोअर ते स्टोअर आणि वेबसाइट ते वेबसाइटवर किंमती बदलत असल्याने काळजीपूर्वक खरेदी करा.

मला आशा आहे की आपल्यासाठी, आपण करत असलेल्या विविध कार्यांसाठी स्कॅनरच्या प्रकारांबद्दल एक संक्षिप्त संकल्पना स्पष्ट केली आहे जी आपल्यासाठी उपयुक्त ठरेल.

(Back to the key points)

माहिती उपयुक्त वाटल्यास आपला अभिप्राय जरुर कळवा. धन्यवाद.....!