मुळा खाण्याचे आरोग्यदायी फायदे
मुळा म्हणजे काय? (What is radish?)
मुळा एक मूळ भाजी आहे, ती गाजर सारखीच भाजी आहे. मुळा हा चव असलेला
पांढरा, लाल व काळा रंगांचा असतो. ब-याच आशियाई देशांमध्ये आणि जपानमध्ये देखील मुळा
सर्वात जास्त खाल्ला जाणारा भाजीपाला आहे.
जवळजवळ संपूर्ण जगभर मुळा
पिकवतात आणि आहारामध्ये त्याचा उपयोग करतात. मुख्यत: तिखट चव असलेला मुळा कोशिंबीर
भाजी म्हणून कच्चा खाल्ला जातो. त्याचा आकार, चव, रंग आणि पूर्ण वाढ होण्यासाठी लागणारी
वेळ वेगवेगळी आहे. ग्लूकोसिनोलेट, मायरोसिनेज आणि आइसोथियोसायनेट या वनस्पतींनी तयार
केलेल्या विविध रासायनिक संयुगांना मुळाचा तिखट स्वाद असतो. ते कधीकधी साथीदार वनस्पती
म्हणून घेतले जातात. मुळा लवकर अंकुरतो आणि वेगाने वाढतो. सामान्य लहान वाण महिन्याभरात
वापरासाठी तयार असतात, तर डाईकन वाणांना अनेक महिने लागतात. पीक वाढण्यास सुलभ आणि
द्रुत असल्याने मुळा बहुतेक वेळा नवशिक्या गार्डनर्सद्वारे लावली जाते.
डाईकन आणि मुळा (Daikon and radish)
डाईकन आणि मुळा एकाच कुटुंबातील आहेत, परंतु त्यात काही फरक आहेत. मुळा
वेगवेगळया रंगात असला तरी त्यांचे बारीक तुकडे करुन काशिंबीरमध्ये वापरले जातात. जपानी
खाद्यप्रकारात वापरला जाणारा मुळा आकाराने लहान आणि चव तिखट असते. लाल मुळा मिरपूड
सारखे असतात तर पांढरा मुळा सौम्य आणि किंचित गोड असतो.
मुळा खाण्याचे आरोग्यदायी फायदे (Health Benefits of Eating Radish)
मुळा
पोटॅशियम, व्हिटॅमिन सी आणि फायबरचा उर्जा स्त्रोत आहे.
मुळा आहारामध्ये सर्वांनाच
आवडेल असे नाही, परंतू त्याचा वापर आहारामध्ये करणे आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे.
आहारामध्ये मुळा वेगवेगळया पदार्थांच्या बरोबर घेता येतो. पांढरा
मुळा शिजवून किंवा कच्चा सर्व्ह करतात. कच्चा मुळा सलादमध्ये वापरतात. उन्हाळ्याच्या
सहलीसाठी साइड डिश म्हणून किंवा पिक-मी-अप आवश्यक असलेल्या सँडविचसाठी बारीक कापलेले
आणि लोणचेयुक्त गाजर आणि मुळा वापरतात. कढीपत्त्यासह पराठे, डाळ किंवा कोशिंबीर यासह मुळा सेवन करता येतो.
मुळा हृदयाचे रक्षण करण्यापासून ते पचनास मदत करण्यापर्यंत बरेच फायदे देतो.
ओव्हनमध्ये भाजलेला गरम मुळा त्याचा तिखटपणा कमी करुन स्वादिष्ट आणि
लज्जतदार बनतात. लाल मुळा पातळ कापून गोड-तिखट लोणचे बनवितात. सुपर-सिंपल साइड डिशसाठी,
लोणी किंवा तेलात हलके तपकिरी होईपर्यंत मुळा शिजवा. पिकनिक कोशिंबीर बनविण्यासाठी
पातळ कुरकुरीत मुळा वापरा. पास्ता मध्ये पातळ कापलेल्या मुळ्यांचा उपयोग करा. हिरव्या
भाज्या मुळाबरोबर परतून घ्या किंवा त्यांना सूपमध्ये एकत्र करा.
मुळा खरं तर आपले यकृत आणि पोट शुद्ध करण्यास
मदत करते. काळा मुळा आणि त्याची पाने कावीळच्या आजारासाठी बर्‍याच काळापासून वापरली
जात आहेत कारण जास्त बिलीरुबिनपासून मुक्त होऊ शकते. मुळा रक्त शुद्ध करण्यास
देखील मदत करतो.
या मुळ भाजीपाल्याच्या इतर काही फायद्यांकडे एक नजर टाकूयाः
1. लाल रक्तपेशींचे रक्षण (Protecting red blood cells)
मुळा आरबीसीला वाचवतो, आपल्या लाल रक्तपेशींचे
नुकसान नियंत्रित करण्यासाठी ओळखला जातो आणि या प्रक्रियेत रक्तास ऑक्सिजन पुरवठा
देखील वाढवितो.
२. फायबर जास्त (High in fiber)
जर तुम्ही मुळा आपल्या
रोजच्या कोशिंबीरीमध्ये असलेल्या इतर पदार्थंबरोबर खाल्ले तर सेवनामध्ये मुळा
योग्य प्रमाणात शरिरास मिळतो. मुळा शरीरास फायबर प्रदान करतो, त्यामुळे पचन
सुधारते. हे पित्त उत्पादनाचे नियमन करते, आपल्या यकृत आणि पित्त मूत्राशयाचे
रक्षण करते आणि पाणी टिकवून ठेवण्याची काळजी घेण्यास उत्तम आहे.
३. जीवनसत्वयुक्त मुळा (Radish with Vitamin)
मुळामध्ये जीवनसत्त्वे सी,
फोलेट आणि राइबोफ्लेविन (व्हिटॅमिन बी 2) चा चांगला स्रोत आहे. त्यामध्ये कॅल्शियम,
पोटॅशियम (रक्तदाब नियमित करण्यास मदत करते) आणि मॅंगनीज (मेंदू आणि मज्जातंतूच्या
कार्यप्रणालीमध्ये भाग घेण्यासाठी) खनिजे असतात. मुळामध्ये आहारातील फायबर देखील असते,
जे आपल्या आतड्यांच्या आरोग्यासाठी महत्वाचे आहे.
४. हृदयाचे संरक्षण (Protect the heart)
मूत्रवर्धक
अँथोसायनिन्ससाठी एक चांगले स्त्रोत आहेत जे आपल्या हृदयाचे कार्य व्यवस्थित
ठेवतात आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोगांचा धोका कमी करतात. तसेच त्यात
व्हिटॅमिन सी, फोलिक ॲसिड आणि फ्लेव्होनॉइड्स देखील जास्त असतात.
५. रोगप्रतिकार शक्ती सुधारते (Improves immunity)
मुळामध्ये जास्त
व्हिटॅमिन सी असते, हे आपल्याला सामान्य सर्दी आणि खोकल्यापासून वाचवू शकते आणि
आपली मूलभूत प्रतिकारशक्ती प्रणाली सुधारु शकते. परंतु आपण ते नियमितपणे सेवन केले
पाहिजे. हे हानिकारक मुक्त रॅडिकल्स, जळजळ आणि लवकर वृद्ध होणे देखील नियंत्रित
करते.
व्हिटॅमिन ए, सी, ई, बी 6, पोटॅशियम आणि इतर खनिजांनी भरलेला मुळा आपल्या
संपूर्ण शरीराला प्रतिकारशक्ती वाढवू शकतो. मूलात अँटीऑक्सिडंट्स आणि अँथोसायनिन्स
देखील जास्त असतात, याचा अर्थ असा आहे की ते आपल्या हृदयासाठी देखील चांगले आहे. नक्कीच,
दीर्घावधीत फायदे मिळवण्यासाठी आपल्याकडे या शाकाहारी पदार्थाचे नियमितपणे सेवन करणे
आवश्यक आहे.
६. रक्तवाहिन्या सुदृढ करणे (Strengthening blood vessels)
आता हे महत्वाचे आहे -
कोलेजेनच्या पिढीमध्ये मुळा महत्वाची भूमिका बजावते, ज्यामुळे आपल्या रक्तवाहिन्या
वाढतात आणि एथेरोस्क्लेरोसिस होण्याची शक्यता कमी होते.
७. बद्धकोष्ठता कमी करणे (Reducing constipation)
मुळा आहारातील फायबरने भरलेला असतो आणि यामुळे पचन समस्येस मदत होते.
जर आपल्याकडे दररोज मुली कोशिंबीर असेल तर आपल्या आतड्यांची हालचाल गुळगुळीत होईल.
इतकेच काय, मुळा मुबलक सेवन केल्याने तुम्हाला बद्धकोष्ठता होणार नाही. मुळ भाजीपाला केवळ आपल्या पाचक प्रणालीसाठीच
चांगला आहे असे नाही, तर यापासून आम्लता, लठ्ठपणा, जठरासंबंधी समस्या आणि मळमळ
यांमध्येही निराकरण करण्यात मदत करते.
८.
पौष्टिक पदार्थांचे प्रमाण जास्त (High in nutrients)
लाल मुळामध्ये
व्हिटॅमिन ई, ए, सी, बी, आणि के आहे. त्यात अँटिऑक्सिडंट्स, फायबर, झिंक,
पोटॅशियम, फॉस्फरस, मॅग्नेशियम, तांबे, कॅल्शियम, लोह आणि मॅंगनीज जास्त असतात. मुळामध्ये
असलेला प्रत्येक घटक आपल्या शरीरास निरोगी ठेवण्यासाठी व शरीराचे कार्य सुस्थितीत ठेवण्यासाठी उपयोगी पडतो. त्यामुळे प्रत्येकाने
मुळा आपल्या आहारामध्ये ठेवला पाहिजे.
९. त्वचेसाठी चांगले (Good for skin)
दररोज मुळाचा रस
प्याल्यामुळे शरीर निरोगी राहण्यासाठी व त्वचा सतेज ठेवण्यासाठी उपयोग होतो.
यामध्ये मुख्यत: व्हिटॅमिन सी, झिंक आणि फॉस्फरस आहे. तसेच हे त्वचेचा कोरडेपणा,
मुरुम आणि पुरळ नियंत्रीत ठेवते. तसेच आपला चेहरा स्वच्छ करण्यासाठी आपण मुळा
पेस्ट वापरु शकता. आणि जर आपण ते आपल्या केसांवर लावले तर ते डोक्यातील कोंडा
काढून टाकण्यास, केस गळण्यास प्रतिबंध करते आणि मुळांनाही बळकट करते.
१०. हायड्रेशनसाठी चांगले (Good for hydration)
जर आपण उन्हाळ्यामध्ये
मुळा थोडा अधिक खाण्याचा विचार केला तर ते आरोग्यासाठी अधिक लाभदायक ठरते. यामध्ये
बहुधा पाण्याचे प्रमाण जास्त असल्यामुळे ते शरीर हायड्रेटेड ठेवण्यास मदत करते.
११. खोकला आणि सर्दी (Cough and cold)
सामान्य सर्दीवर कोणतेही उपचार नसले तरी, मुळा आपल्याला या आजारांबरोबर
लढायला मदत करु शकतो. या रुट वेजीमध्ये एंटी-कंजेस्टिव्ह गुणधर्म आहेत, जे आपल्या घशातून
आणि श्वसनमार्गामधून श्लेष्मा साफ करण्यास मदत करतात.
१२. रक्तदाब नियमित करतो (Regulates blood pressure)
पोटॅशियम समृद्ध, मुळा शरीरात सोडियम-पोटॅशियम संतुलन राखून रक्तदाब
नियंत्रित ठेवण्यास मदत करतो. हाय-ब्लड प्रेशरची समस्या कमी करण्यासाठी प्रत्येकाने
हिवाळ्यामध्ये मुळा खाणे आवश्यक आहे.
सारांष
एकंदरित मुळा पोटॅशियम, व्हिटॅमिन सी आणि फायबरचा उर्जा स्त्रोत आहे. मुळा लाल रक्तपेशींचे रक्षणकरतो, फायबर जास्त आहे, जीवनसत्व भरपूर आहेत, हृदयाचे संरक्षण करतो, रोगप्रतिकार शक्ती सुधारतो, रक्तवाहिन्या सुदृढ करतो, बद्धकोष्ठता कमी करतो, पौष्टिक पदार्थांचे प्रमाण जास्त आहे, त्वचेसाठी चांगला आहे, हायड्रेशनसाठी चांगला, खोकला आणि सर्दी कमी करण्यास मदत, रक्तदाब नियमित करतो. असा हा अनेक लाभ देणारा पदार्थ आपल्या आहारामध्ये ठेवण्यास काय हरकत आहे.
(टीप: आपण आजारी असल्यास किंवा
आपणास ॲलर्जी असल्यास, आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. फूड लेबल नेहमी वाचा आणि ज्यामध्ये ॲलर्जी घटक असतील असे पदार्थ टाळा.)