 |
| Image by F1 Digitals from Pixabay |
Narak Chaturdashi | नरक चतुर्दशी
नरक चतुर्दशी काली चौदस, नरक
चौदस, रुप चौदस, छोटी दिवाळी, नरक निवारण चतुर्दशी किंवा भूत चतुर्दशी म्हणूनही ओळखले
जाते. हा एक हिंदू सण आहे, जो शालिवाहन शक हिंदू कॅलेंडर महिन्यात कृष्ण पक्षातील चतुर्दशीला
येतो. कार्तिक. दीपावली या पाच दिवसांच्या उत्सवाचा हा दुसरा दिवस आहे. या दिवशी कृष्ण
आणि सत्यभामा यांनी असुर नरकासुराचा वध केल्याचे हिंदू साहित्यात म्हटले आहे. हा दिवस
पहाटे धार्मिक विधींनी साजरा केला जातो आणि त्यानंतर सण साजरा केला जातो.
हिंदू धर्मातील नरक
चतुर्दशीचा अर्थ
या सणाला "काली चौदस"
असेही म्हणतात, जेथे काली म्हणजे गडद किंवा शाश्वत आणि चौदस म्हणजे चौदावा, हा आसो
महिन्याच्या गडद अर्ध्या 14 व्या दिवशी साजरा केला जातो. भारतातील काही प्रदेशांमध्ये,
काली चौदस हा दिवस महाकाली किंवा शक्तीच्या उपासनेसाठी दिला जातो आणि असे मानले जाते
की या दिवशी कालीने असुर नरकासुराचा वध केला. म्हणून नरक-चतुर्दशी म्हणून देखील संबोधले
जाते, काली चौदस हा आळशीपणा आणि वाईट गोष्टींचा नाश करण्याचा दिवस आहे ज्यामुळे आपल्या
जीवनात नरक निर्माण होतो आणि जीवनावर प्रकाश पडतो. दिवाळीच्या एक दिवस आधी साजरी होणारी
नरक चतुर्दशी ही छोटी दिवाळी म्हणूनही ओळखली जाते.
नरक चतुर्दशी विधी
तेल, फुले आणि चंदनाने
पूजा केली जाते. हनुमानाला नारळ आणि तिळाचा प्रसाद, गूळ आणि तांदूळ, तूप आणि साखरेसह
अर्पण केले जातात.
काली चौदसचे विधी कापणीचा सण म्हणून दिवाळीच्या उत्पत्तीचे जोरदार सूचक आहे. हा तांदूळ त्या वेळी उपलब्ध झालेल्या ताज्या कापणीतून घेतला जातो. ही प्रथा ग्रामीण आणि शहरी भागात विशेषतः पश्चिम भारतात प्रचलित आहे. कृष्णाने आपल्या चक्राने नरकासुर राक्षसाचा शिरच्छेद केला
या दिवशी डोके धुवून काजळ
डोळ्यात लावल्याने काली नजर (वाईट नजर) दूर राहते असे मानले जाते. काहीजण म्हणतात की
ज्यांना तंत्रात आहे त्यांनी या दिवशी त्यांचे 'मंत्र' शिकावेत. वैकल्पिकरित्या, लोक
निवेट हे मूळ ठिकाणचे स्थानिक आहेत अशी ऑफर देतात. वाईट आत्मे दूर करण्यासाठी या देवीला
कुल देवी म्हणतात. काही कुटुंबे या दिवशी आपल्या पूर्वजांना अन्नदान करतात. दीपावलीचा
दुसरा दिवस राजस्थान आणि गुजरातमध्ये काली चौदा म्हणून ओळखला जातो.
वाचा: Know the Significance of Dhanteras | धनत्रयोदशी
या दिवशी हिंदू नेहमीपेक्षा
लवकर उठतात. पुरुष आंघोळीपूर्वी अंगावर सुगंधी तेल लावतात. नंतर, स्वच्छ कपडे परिधान
केले जातात; काही लोक नवीन कपडे परिधान करतात. नातेवाईक आणि मित्रांसह मोठ्या नाश्ताचा
आनंद घेतला जातो. संध्याकाळी, आनंददायी मजा आणि गोंगाटाच्या वातावरणात चमकदार आणि मोठ्या
फटाक्यांच्या मिश्रणाने निघते. दुपारच्या जेवणाचा भाग म्हणून खास गोड पदार्थ दिले जातात.
संध्याकाळच्या वेळी घराला तेलाचे दिवे लावले जातात.
गोव्यात, गवताने भरलेले
नरकासूरचे कागदी पुतळे आणि वाईटाचे प्रतीक असलेले फटाके बनवले जातात. पहाटे चार वाजता
या पुतळ्यांचे दहन केले जाते आणि त्यानंतर फटाके फोडले जातात आणि लोक सुगंधित तेल आंघोळ
करुन घरी परततात. एका ओळीत दिवे लावले जातात. घरातील स्त्रिया पुरुषांची आरती करतात,
भेटवस्तूंची देवाणघेवाण केली जाते, नरकासुराचा वध आणि अज्ञान दूर करण्याचे प्रतीक म्हणून
करीट नावाची कडू बेरी पायाखाली चिरडली जाते. पोहे आणि मिठाईचे विविध प्रकार कुटुंब
आणि मित्रांसोबत बनवले जातात आणि खाल्ले जातात.
वाचा: Know about the Narak Chaturdashi | नरक चतुर्दशी
पश्चिम बंगाल राज्यात
काली पूजेच्या आदल्या दिवशी भूत चतुर्दशी म्हणून साजरा केला जातो. दोन जगांमधील पडदा
पातळ आहे आणि असे मानले जाते की या गडद रात्रीच्या पूर्वसंध्येला मृतांचे आत्मे त्यांच्या
प्रियजनांना भेटण्यासाठी पृथ्वीवर येतात. असेही मानले जाते की एका कुटुंबातील 14 पूर्वज
त्यांच्या जिवंत नातेवाईकांना भेट देतात आणि म्हणून 14 डाय घराभोवती ठेवतात, त्यांना
घराकडे जाण्यासाठी आणि विशेषतः दुष्टांचा पाठलाग करण्यासाठी. प्रत्येक गडद कोपरा आणि
कोनाडा प्रकाशाने प्रकाशित आहे.
नरक चतुर्दशीच्या दिवशी
अभ्यंगस्नानाचे माणसाच्या जीवनात विशेष महत्त्व असते. अभ्यंगस्नान नेहमी चंद्राच्या
उपस्थितीत केले जाते परंतु चतुर्दशी तिथी असताना सूर्योदयापूर्वी केले जाते. हे स्नॅन
तिळाच्या तेलाचा वापर करुन केले जाते. या उबटानसह केलेले स्नन व्यक्तींना गरिबी, अनपेक्षित
घटना, दुर्दैव इत्यादीपासून संरक्षण करण्यास मदत करते.
गोवा, महाराष्ट्र आणि
तामिळनाडू, दीपावली पारंपारिकपणे नरक चतुर्दशी दिवशी साजरी केली जाते तर उर्वरित भारतात
ती चंद्राच्या रात्री (अमावस्या) रोजी साजरी केली जाते, जी दुसऱ्या दिवशी आहे. दक्षिण
भारतातील काही भागात याला दीपावली भोगी असेही म्हणतात. लोक लवकर उठतात आणि तेल स्नान,
आरती, पूजा आणि सण साजरे करतात. साधारणपणे दीपावलीला फटाके लावले जातात. काही तमिळ
घरे या दिवशी "नोम्बू" पाळतात आणि लक्ष्मीपूजन करतात. कर्नाटकात दीपावलीचा
सण या दिवसापासून सुरु होतो, म्हणजे नरक चतुर्दशीला पहाटे पारंपारिक तेल स्नान, आरती
त्यानंतर फटाके फोडून आणि बली पद्यामीपर्यंत वाढतो जो दीपावली उत्सवाचा मुख्य दिवस
असतो त्यानंतर गायीला सजवले जाते आणि पूजा केली जाते.
नरक चतुर्दशी बाबत काही तथ्ये
1. नरक चौदस
5 दिवसांच्या दीपावली उत्सवाचा दुसरा दिवस हिंदू जगभरात नरक चतुर्दशी किंवा नरक
निवारण चतुर्दशी म्हणून साजरा करतात. हा उत्सव अश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या
14 व्या दिवशी येतो.
2. नरकासुर राक्षस
हिंदू पौराणिक कथांनुसार, पृथ्वी मातेचा पुत्र दुष्ट नरकासुर याने त्याच्या अधिपत्याखाली
आणलेल्या अनेक राज्यांवर जबरदस्तीने राज्य केले. त्याचे अत्याचार दिवसेंदिवस वाढतच
होते, दुर्बलांना त्रास देण्याचे काम तो करत असे.
3. वाईटावर चांगल्याचा विजय
नरकासुरला ब्रह्मदेवाने आशीर्वाद दिला होता, ज्यामुळे त्याला कोणीही मारु शकत
नव्हता. तर एक स्त्री म्हणून, जेव्हा भगवान विष्णूने भगवान श्रीकृष्णाच्या रुपात अवतार
घेतला, तेव्हा त्यांनी युद्धात नरकासुराची सरशी करण्यासाठी एक योजना आखली. भगवान श्रीकृष्णाने
‘सारथी’ म्हणून गरुड पर्वतावर स्वार केले, तर त्यांची पत्नी सत्यभामाने नरकासुरावर
हल्ला करुन वध केला.
4. काली चौदस
देशभरात हा सण वेगवेगळ्या पद्धतीने साजरा केला जातो. संपूर्ण पश्चिम बंगालमध्ये,
हा दिवस काली चौदस म्हणून ओळखला जातो; काली जी अंधार दर्शविते. कोलकात्याच्या काही
भागात दुर्गा मूर्तींचा मुक्काम आजपर्यंत लांबला जातो आणि नंतर रात्री विसर्जन केले
जाते.
5. अभ्यंगस्नान
संपूर्ण महाराष्ट्रात हा दिवस साजरा केजा जातो, सूर्योदयापूर्वी लवकर उठतात आणि
दिवसाची सुरुवात 'उबतान' सह 'अभ्यंगस्नान' करतात. हे चंदन, आंबे हळदी, मुलतानी माती,
खूस, गुलाब, बेसन आणि बरेच काही वापरुन खास तयार केलेले उबतान आहे.
 |
| Image by Satheesh Sankaran from Pixabay |
नरक चतुर्दशी तिथी
- सोमवार 24 ऑक्टोबर 2022
- रविवार 12 नोव्हेंबर 2023
- गुरुवार 31 ऑक्टोबर 2024
- सोमवार 20 ऑक्टोबर 2025
- रविवार 8 नोव्हेंबर 2026
- Janmashtami and Dahi Handi | कृष्ण जन्माष्टमी व दहीहंडी
- Importance of Krishna Janmashtami | श्रीकृष्ण जन्माष्टमी 2022
- The Religious Significance of Diwali | दिवाळीचे धार्मिक महत्त्व
- How to Celebrate the Festival of Bail Pola? | बैल पोळा सण
- Nag Panchami Festival 2022 the Best Information | नाग पंचमी