संगणक शिक्षणाचे महत्व (Importance of computer education)
आधुनिक समाजात संगणकांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका घेतली आहे हे नाकारणे कठीण आहे.
आमच्या खिशातील स्मार्टफोनपासून ते घरात आमची उपकरणे नियंत्रित करणार्‍या स्मार्ट उपकरणांपर्यंत
आणि त्यातील प्रत्येक गोष्टीत, संगणक तंत्रज्ञान सर्वत्र आहे. शिक्षणामध्ये संगणकांचा
वापर सातत्याने वाढत आहे आणि अनेक मार्गांनी पारंपारिक शिक्षणामध्ये क्रांती घडली आहे
हे आश्चर्य वाटण्यासारखे नाही. वर्गातील संगणकाचे विद्यार्थी आणि त्यांच्या शिक्षकांसाठी
अनेक फायदे आहेत.
संगणक शिक्षण म्हणजे काय? (What is computer education?)
संगणकाविषयी मूलभूत ज्ञान मिळविणे तसेच चांगली नोकरी करण्यासाठी संगणक चालवण्याचे
कौशल्य आत्मसात करणे. संगणक शिक्षण हे वेगवेगळ्या क्षेत्रांतील आणि विभागातील अभ्यासाच्या
विविध शाखांपर्यंत आहे.
संगणक, इंटरनेट सुविधेसह सर्वात शक्तिशाली डिव्हाइस आहे ज्याचा उपयोग मुले नवीन
कौशल्ये आणि शैक्षणिक क्षमता शिकण्यासाठी करु शकतात.
जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात संगणक महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. ते आम्हाला
अनेक मार्गांनी मदत करतात. उदाहरणार्थ, त्यांना औषध, औद्योगिक प्रक्रिया, विमानचालन
उद्योगातील अनुप्रयोग, विविध मोठ्या दुकानांमध्ये आणि मॉल्समध्ये बिले बनविणे, महाविद्यालये,
विद्यापीठांमध्ये नोट्स बनविण्यासाठी आणि व्याख्याने देण्यासाठी अनुप्रयोग सॉफ्टवेअरमध्ये
प्रेझेंटेशन स्लाइड तयार करणे आणि बरेच काही आढळते. थोडक्यात, केवळ एकाच नव्हे तर संगणकांची
विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणाच्या क्षेत्रात सर्वांगीण भूमिका आहे.
संगणक शिक्षण प्रक्रियेमध्ये संगणक कशी मदत करते? (How does Computer help in the education process?)
संगणक तंत्रज्ञानाच्या नूतनीकरणाचा
शिक्षणावर खोलवर परिणाम झाला आहे. हा शालेय अभ्यासक्रमाचा एक भाग आहे कारण आजच्या प्रत्येक
व्यक्तीचा हा एक आवश्यक भाग आहे. तरुण मुलांची कारकीर्द वाढीसाठी शाळांमध्ये संगणक
शिक्षण ही महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
अध्यापन आणि शिक्षण प्रक्रियेत संगणक (Computers in Teaching & Learning Process)
शाळा, महाविद्यालये आणि मोठी विद्यापीठे यासारख्या विविध शैक्षणिक संस्थांमध्ये
सक्रियपणे वापरल्या गेल्याने संगणक विद्यार्थ्यांचा शिक्षण प्रक्रियेस मदत करण्यासाठी
वापरला जातो. शाळांमधील प्राध्यापक आणि शाळांमधील शिक्षक मुलांसाठी धडे योजना तयार
करण्यासाठी दृकश्राव्य तंत्राची मदत घेतात. यासाठी ते त्यांच्या व्याख्यानांविषयी इलेक्ट्रॉनिक
सादरीकरणे तयार करण्यासाठी मायक्रोसॉफ्ट पॉवरपॉईंट वापरतात.
ही इलेक्ट्रॉनिक सादरीकरणे मल्टिमीडिया आणि क्लासरुममधील ध्वनी प्रोजेक्टरवर
दर्शविली जाऊ शकतात. विद्यार्थ्यांसाठी शिकण्याची ही एक रोचक आणि सोपी पद्धत आहे. शिक्षकांसाठी
मल्टीमीडिया (दृष्टी आणि आवाज) सादरीकरणे सुलभ आहेत कारण या सादरीकरणामध्ये बराच वेळ
आणि मेहनत वाचली आहे.
संशोधन (Research)
संगणकाचा उपयोग ऑनलाईन शिक्षण आणि संशोधनासाठी केला जाऊ शकतो. इंटरनेटच्या मदतीने,
विद्यार्थ्यांना त्यांच्या प्रकल्पांविषयी, असाइनमेंटविषयी उपयुक्त माहिती मिळू शकते.
संगणकावर विद्यार्थी त्यांना आवश्यक असलेली संशोधन सामग्री संग्रहित करु शकतात आणि
इतर संशोधकांची उपयुक्त मदत घेऊ शकतात.
संगणक-आधारित प्रशिक्षण (Computer Based Training)
सीबीटी (संगणक आधारित प्रशिक्षण) मध्ये, तज्ञ शिक्षकांच्या सहाय्याने आणि ऑडिओ-व्हिज्युअल
मीडिया मदतीने विविध प्रकल्प आणि शैक्षणिक कार्यक्रम तयार केले जातात. हे शैक्षणिक
कार्यक्रम सामान्यत: विशिष्ट विषयावर किंवा विषयावरील व्याख्यानांच्या रुपात तयार केले
जातात आणि सीडी वर घेतले जातात. विद्यार्थी त्यांच्या घरी व त्यांच्यासोयीनुसार इच्छा
असेल तेव्हा ते शिकू शकतात.
संगणक शिक्षणाचे फायदे (Benefits of Computer Education)
हे सर्जनशीलता आणि विचार
करण्याची कौशल्ये वाढवते.
आयटी तंत्रज्ञानाचा कार्यक्षम
आणि चांगला वापर प्रदान करते.
करिअरच्या आकांक्षेसाठी
फायदेशीर सिद्ध होते.
संशोधन कार्य सुधारते आणि
विविध शिक्षण प्रदात्यांशी संवाद साधण्यास मदत करते.
फक्त एका क्लिकवर कोणत्याही
विषयावर त्वरित माहिती आणि बरेच काही देते.
शिक्षणामध्ये संगणकाचे उपयोग (Uses of Computer in Education)
१. प्रचंड आणि संघटित माहितीचा साठा (Huge and organized store of information)
भरमसाठ वा अफाट साठवण हे संगणकाचे आणखी एक मुख्य वैशिष्ट्य आहे. विद्यार्थी आणि
शिक्षक संगणकावर बरेच शैक्षणिक साहित्य, पुस्तके, सादरीकरणे, व्याख्याने, नोट्स, प्रश्नपत्रिका
इत्यादी डाउनलोड आणि संग्रहित करु शकतात.
त्यांना दिलेल्या विशिष्ट समस्येचे निराकरण करण्यासाठी विद्यार्थ्यांना बरेच
भिन्न मार्ग सापडतील. संगणकाद्वारे ते समान समस्या आणि निर्णय घेतलेल्या लोकांशी संवाद
साधू शकतात.
२. डेटाची द्रुत प्रक्रिया (Quick processing of data)
वेग संगणकाची मूलभूत विशेषता आहे. एका बटणाच्या फक्त एका स्पर्शाने आम्ही माहिती
सहज शोधू शकतो.
३. व्यवहार्य शिक्षणासाठी अध्यापनाच्या प्रक्रियेतील दृकश्राव्य मार्गदर्शक (Audio-visual guides in teaching process for a viable learning )
कोणत्याही विषयाबद्दल माहिती शोधण्यासाठी शिक्षणामधील संगणकांचा एक मुख्य उपयोग
म्हणजे ‘इंटरनेटचा प्रवेश’.
मायक्रोसॉफ्ट पॉवरपॉईंट सारख्या ॲप्लिकेशन्स प्रोग्रामिंग सॉफ्टवेयरद्वारे लेक्चर्स
आणि नोट्ससाठी भव्य सादरीकरणे तयार करण्यासाठी ओळखपत्र व माहितीचे अपील आणि उत्तम परिचय
(सादरीकरण).
४. पालकांना त्यांच्या मुलांच्या प्रगती विषयी माहित मिळू शकते (Parents can know their children’s progress)
संगणकाने विद्यार्थी आणि पालकांना खूप मदत केली आहे, तसेच त्यांना शाळेच्या वेबसाइट
ब्राउझ करुन संगणक आणि वेबद्वारे त्यांच्या मुलांची प्रत्येक मिनिटांची प्रगती तपासूनही
जाणून घेऊ शकता. ते वेगवेगळ्या मूल्यांकन परीणाम, उपस्थिती अहवाल, अभ्यासक्रम आणि सह-अभ्यासक्रमाच्या
कार्यात सहभाग आणि लक्षणीय अधिक तपासू शकतात.
५. द्रुत संवाद व पत्रव्यवहार (Quick Communication & Correspondence)
शिक्षण क्षेत्रात संगणक वापरण्याचा आणखी एक मुख्य फायदा म्हणजे शिक्षण-शिक्षण
प्रक्रियेची गुणवत्ता आणि विद्यार्थी आणि शिक्षक यांच्यामधील संवादाची गुणवत्ता सुधारणे.
यासाठी ते त्यांच्या व्याख्यानांविषयी इलेक्ट्रॉनिक सादरीकरणे तयार करण्यासाठी मायक्रोसॉफ्ट
पॉवरपॉईंट वापरतात.
शिक्षणास नितळ व वेगवान बनवताना संगणकाच्या अभ्यासाच्या मार्गात परिवर्तन घडवते.
हे आपल्याला विविध स्त्रोतांशी देखील जोडते, जे आम्हाला एखादा विशिष्ट विषय किंवा कल्पना
समजून घेण्यासाठी वेगवेगळे मार्ग दर्शवितात. सर्वसाधारणपणे, संगणकाने शैक्षणिक जगात
मदत केली आहे आणि तसेच आपले कार्य आणि शिकण्याची पद्धत देखील बदलली आहे.
६. संशोधन व संप्रेषण कौशल्य विकसित करण्यात मदत (Help to develop research and communication skills)
संगणक हे वर्गातील सर्वात मौल्यवान स्त्रोत आहे कारण ते बरेच उपयोगी कार्य करतात.
संगणक आणि इंटरनेटसह विद्यार्थी आज बोटांच्या एका क्लिकवर प्रचंड माहिती मिळवू
शकतात. इंटरनेटवर माहितीची भरपूर संपत्ती आहे जी संगणकीय तंत्रज्ञानावर अधिकाधिक अवलंबून
असलेल्या वर्कफोर्समध्ये भावी करिअरसाठी त्यांना तयार करताना त्यांना त्यांचे संशोधन
व संप्रेषण कौशल्य विकसित करण्यात मदत करु शकते.
७. शैक्षणिक सॉफ्टवेअरचा वापर (Use of educational software)
आज शिक्षण क्षेत्रात संगणकाच्या सर्वात सामान्य अनुप्रयोगांपैकी एक म्हणजे शैक्षणिक
सॉफ्टवेअरचा सतत वापर. यामध्ये पालक व विद्यार्थ्यांसाठी वैयक्तिकृत ऑनलाइन सूचना देण्यासाठी
व विद्यार्थ्यांची प्रगती दर्शविण्यासाठी प्रोग्रामचा समावेश केलेला आहे. आयआरडी सारख्या
प्रोग्राममध्ये वाचन आणि गणितातील विद्यार्थ्यांचे मूल्यांकन करण्यासाठी संगणकाचा वापर
केला जातो. विद्यार्थी संवादात्मक वाचन आणि गणिताचे धडे यावर कार्य करतात. सरावासाठी
शैक्षणिक चाचण्या तयार केलेल्या असतात.
शैक्षणिक सॉफ्टवेअरमुळे निर्देशांमध्ये फरक करणे सुलभ होते जेणेकरुन प्रत्येक
विद्यार्थ्याच्या अद्वितीय शिक्षणाची आवश्यकता पूर्ण होईल. ही साधने उपयुक्त डेटा आणि
संसाधनांची संपत्ती देखील प्रदान करतात जी शिक्षक वर्गात त्यांच्या विद्यार्थ्यांसह
कार्य करण्यासाठी आणि जास्तीत जास्त शिक्षण घेण्यासाठी वापरु शकतात.
पारंपारिक पेपर चाचणीपेक्षा ऑनलाइन मूल्यांकन अधिक कार्यक्षम आहे कारण यामुळे
अधिक त्वरित अभिप्राय आणि डेटा मिळू शकतो.
८. ऑनलाइन शिक्षण सुविधा (Online learning facility)
प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षणामध्ये वर्गांच्या पलीकडे संगणकांचीही महत्त्वपूर्ण
भूमिका असते. संगणक आणि तांत्रिक प्रगतीबद्दल संशोधकांना धन्यवाद दिले पाहिजेत. उच्च
शिक्षण आता पूर्वीपेक्षा अधिक सुलभ झाले आहे. बरीच महाविद्यालयामध्ये आणि विद्यापीठांमध्ये
ऑनलाईन वर्ग उपलब्ध आहेत. काही ऑनलाईन कोर्सेस देखील आहेत जे विद्यार्थी घरी
थांबून देखील पूर्ण करु शकतात. ऑनलाइन वर्ग, कोर्सेस आणि ऑनलाइन पदवी कार्यक्रम विद्यार्थ्यांना
त्यांच्या वेळेनुसार व स्वत: च्या घरात सोईनुसार आणि त्यांच्या स्वत: च्या गतीने शिक्षण
घेणे सुलभ झालेले आहे.
९. अधिक जलद व कार्यक्षम मूल्यांकन (Faster and more efficient evaluation)
वर्गात संगणक वापरण्याचे फायदे अधिक कार्यक्षम मूल्यांकन आणि ऑनलाइन शिक्षणाच्या
संधींच्या पलीकडे जातात. मोबाइल डिव्हाइस आणि तंत्रज्ञान हा समाजाचा अपरिहार्य भाग
आहे, परंतु याचा अर्थ असा नाही की विद्यार्थ्यांनी त्या तंत्रज्ञानाचा योग्य प्रकारे
कसा वापर करावा हे नैसर्गिकरित्या समजले. वर्गात संगणक वापरल्याने शिक्षकांना डिजिटल
नागरिकत्व कौशल्य शिकवण्याची संधी मिळते जी तंत्रज्ञानाचा योग्य आणि जबाबदारपणे वापर
करण्याचे मार्ग दर्शवितात.
संगणक विद्यार्थ्यांची व्यस्तता वाढविण्यात देखील मदत करते. आधुनिक विद्यार्थ्यांना
नियमितपणे वर्गाच्या बाहेर तंत्रज्ञानाची माहिती दिली जाते. बहुतेक स्मार्टफोन आणि
इतर मोबाइल डिव्हाइस वापरतात व त्याचा आनंद घेतात, म्हणूनच जर त्यात आधीपासून नित्याचा
आणि आनंद घेणारी एखादी गोष्ट असेल तर त्यात ते शिकण्याच्या प्रक्रियेत गुंतण्याची शक्यता
असते.
१०. संगणक विद्यार्थ्यांना अभ्यासामध्ये व्यस्थ ठेवते (The computer keeps the students busy in their studies)
संगणकांनी अनेक मार्गांनी अध्यापन व्यवसायात क्रांती घडविली आहे. शिक्षक संगणकाचा
वापर विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे रेकॉर्ड अपग्रेड करण्यासाठी, सरासरीची गणना करण्यासाठी,
उपस्थिती व्यवस्थापित करण्यासाठी आणि ऑनलाइन कार्यक्रम आणि मूल्यांकनांमध्ये विद्यार्थ्यांच्या
कामगिरीवरील डेटामध्ये प्रवेश करण्यासाठी करु शकतात. संगणकांमुळे शिक्षकांना त्यांचे
अनुदेशात्मक वितरण बदलणे सोपे केले आहे. शिक्षक विशिष्ट वेळेत वर्गखोलीत व्याख्यान
देण्याऐवजी, संगणकावर शिक्षक विविध प्रकारच्या शिकविण्याच्या आकर्षक शैलींचा वापर
करुन विद्यार्थ्यांना शिकण्याकडे आकर्षित करु शकतात. विद्यार्थ्यांना व्यस्त ठेवण्यासाठी
शिक्षक तंत्रज्ञानाचा धड्यांमध्ये वापर करु शकतात. संगणकाचा उपयोग एखाद्या विषयावर
सादरीकरणे तयार करण्यासाठी, व्हिडिओ क्लिप्स तयार करण्यासाठी मदत करते.