स्कॅन- SCAN

स्कॅन म्हणजे काय? (What is a Scan?)

स्कॅन ही एक संज्ञा आहे जी संगणकाद्वारे, संगणकावर संचयित करण्याची किंवा सुधारित केलेल्या इमेजचे डिजिटायझिंग रुपांतर करणे. एखाद्या उद्देशाने किंवा दुस-या उद्देशाने फायलींचे पुनरावलोकन करणा-या सॉफ्टवेअर प्रोग्रामच्या प्रक्रियेचे वर्णन करण्यासाठी वापरली जाणारी संज्ञा. उदाहरणार्थ, अँटीव्हायरस प्रोग्राम व्हायरससाठी आपल्या संगणकावर फायली स्कॅन करतात. ऑप्टिकल स्कॅनर वापरुन स्कॅनिंग करण्याची सर्वात सामान्य पद्धत आहे.

स्कॅन करण्यासाठी स्कॅनर वारतात. स्कॅनर एक इनपुट डिव्हाइस आहे जे छायाचित्रे आणि मजकूराची पृष्ठे यासारखी दस्तऐवज स्कॅन करते. जेव्हा एखादे दस्तऐवज स्कॅन केले जाते, तेव्हा ते डिजिटल स्वरुपात रुपांतरित होते. हे दस्तऐवजाची इलेक्ट्रॉनिक आवृत्ती तयार करते जी संगणकावर पाहिली आणि संपादित केली जाऊ शकते.

स्कॅनरचे मुख्य कार्य (Main function of the scanner)

आपण आपल्या संगणकावर कोणत्याही दस्तऐवज किंवा प्रतिमेवरुन माहिती हस्तांतरित करु इच्छिता? स्कॅनर एक डिव्हाइस आहे जे सहसा संगणकावर कनेक्ट केलेले असते. दस्तऐवजाचे स्कॅन किंवा फोटो काढणे, माहितीचे डिजिटलकरण करणे आणि संगणकाच्या स्क्रीनवर सादर करणे हे त्याचे मुख्य कार्य आहे.

स्कॅनर कशासाठी वापरतात? (What are scanners used for?)

फिजिकल डॉक्युमेंट किंवा पिक्चरला डिजिटल, संगणक-वाचनीय स्वरुपात स्कॅन आणि रुपांतरित करण्यासाठी प्रकाश संवेदनशीलता तंत्रज्ञानाचा वापर करुन संगणक हार्डवेअरचा एक आवश्यक भाग म्हणजे स्कॅनर. स्कॅनर काळा आणि पांढरा किंवा रंग दस्तऐवज किंवा चित्रे स्कॅन करण्यास सक्षम आहेत. बाजारात उच्च आणि निम्न-रिझोल्यूशन स्कॅनर उपलब्ध आहेत आणि आपण त्यांच्या अनुप्रयोगांच्या प्रकारानुसार एक निवडू शकता. स्कॅनरचा सर्वात सामान्य वापर कॉपी करण्यासाठी होतो आणि तो आपल्या सामान्य कॉपीयर मशीनला देखील पर्याय आहे.

स्कॅनरचे प्रकार (Types of Scanners)

फ्लॅटबेड स्कॅनर (Flatbed Scanner)

बहुतेक स्कॅनर फ्लॅटबेड डिव्हाइस असतात, ज्याचा अर्थ असा आहे की त्यांच्याकडे फ्लॅट स्कॅनिंग पृष्ठभाग आहे. छायाचित्रे, मासिके आणि विविध दस्तऐवजांसाठी हे स्कॅनर आदर्श आहे. बत्याच फ्लॅटबेड स्कॅनरमध्ये एक कव्हर असते जे वरती करुन त्यावर पुस्तके आणि इतर अवजड वस्तू देखील स्कॅन करता येतात.

शीट-फीड स्कॅनर (Sheet-feed Scanner)

स्कॅनरचा आणखी एक प्रकार म्हणजे एक शीट-फीड स्कॅनर, जो केवळ कागदाची कागदपत्रे स्वीकारु शकतो. हा स्कॅनर पुस्तके स्कॅन करु शकत नाही. तर काही मॉडेल्समध्ये स्वयंचलित दस्तऐवज फीडर किंवा एडीएफ समाविष्ट आहे, जे एकाधिक पृष्ठे अनुक्रमे स्कॅन करण्यास अनुमती देते.

स्कॅनर संगणक सॉफ्टवेअर प्रोग्रामसह एकत्रितपणे कार्य करतात, जे स्कॅनरमधून डेटा आयात करतात. ब-याच स्कॅनरमध्ये मूलभूत स्कॅनिंग सॉफ्टवेअर समाविष्ट असते जे वापरकर्त्यास स्कॅन कॉन्फिगर करण्यास, आरंभ करण्यास आणि आयात करण्यास अनुमती देते. स्कॅनिंग प्लग-इन देखील स्थापित केले जाऊ शकतात, जे विविध सॉफ्टवेअर प्रोग्रामना थेट स्कॅन केलेल्या प्रतिमा आयात करण्याची परवानगी देतात. उदाहरणार्थ, अ‍ॅडोब फोटोशॉपसाठी स्कॅनर प्लग-इन स्थापित असल्यास, वापरकर्ता कनेक्ट केलेल्या स्कॅनरवरुन थेट फोटोशॉपमध्ये नवीन प्रतिमा तयार करु शकतो.

फोटोशॉप स्कॅन केलेल्या प्रतिमा संपादित करु शकतो, तर अ‍ॅक्रोबॅट आणि ओम्नीपेज सारख्या काही प्रोग्राम प्रत्यक्षात स्कॅन केलेला मजकूर ओळखू शकतात. या तंत्रज्ञानास ऑप्टिकल कॅरेक्टर रिकग्निशन किंवा ओसीआर म्हणतात. ओसीआरचा समावेश असलेले स्कॅनिंग सॉफ्टवेअर स्कॅन केलेले मजकूर दस्तऐवज एका डिजिटल मजकूर फाईलमध्ये बदलू शकते जे वर्ड प्रोसेसरद्वारे उघडले आणि संपादित केले जाऊ शकते. काही ओसीआर प्रोग्राम्स अगदी पृष्ठ आणि मजकूर स्वरुपन कॅप्चर करतात, ज्यामुळे भौतिक दस्तऐवजांच्या इलेक्ट्रॉनिक प्रती तयार करणे शक्य होते.

प्रतिमा स्कॅनर (Image Scanner)

प्रतिमा स्कॅनर, इमेज स्कॅनर किंवा ऑप्टिकल स्कॅनर अशा विविध नावांनी ओळखला जाणारा एक प्रकारचा स्कॅनर आहे जो संगणकात डेटा इनपुटसाठी प्रतिमेचे डिजिटल प्रतिनिधित्व उत्पन्न करतो.

इमेज स्कॅनर एक इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाइस आहे जे ग्राफिक्स, मजकूर किंवा हस्तलिखित दस्तऐवज वाचू किंवा स्कॅन करु शकते आणि संगणकास समजत असलेल्या इलेक्ट्रॉनिक स्वरुपात त्याचे भाषांतर करु शकते.

प्रतिमा स्कॅनरचे प्रकार (Types of Image Scanners)

विविध प्रकारचे प्रतिमा स्कॅनर खालीलप्रमाणे आहेत:

1. ड्रम स्कॅनर
2. फ्लॅटबेड स्कॅनर
3. सीसीडी स्कॅनर
4. सीआयएस स्कॅनर
5. फिल्म स्कॅनर

हॅन्ड हेल्ड स्कॅनर (हातात धरुन वापरता येणारे स्कॅनर)

1.  हाताने धरुन दस्तऐवज स्कॅनर
2.  हाताने धरुन 3 डी स्कॅनर
3. स्मार्टफोन स्कॅनर अॅप्स

आजकाल, स्कॅनर सामान्यत: प्रतिमेचे साधन (सीसीडी) किंवा संपर्क प्रतिमा सेन्सर (सीआयएस) इमेज सेन्सर म्हणून वापरतात, तर जुन्या ड्रम स्कॅनरमध्ये इमेज सेन्सर म्हणून फोटो-मल्टीप्लायर ट्यूबचा वापर केला आहे.

फोटो स्कॅनर (Photo Scanner)

आपण विशेषत: प्रतिमा, चित्रे, जुन्या छायाचित्रे स्कॅन करीत असाल तर फोटो स्कॅनर वापरणे आवश्यक आहे कारण ते प्रीमियम निकाल देतील. जरी इतर स्कॅनर देखील प्रतिमा स्कॅन करु शकतात, परंतु फोटो स्कॅनरद्वारे प्राप्त केलेले परिणाम रंगाच्या खोलीच्या दृष्टीने आणि स्कॅन करण्यासाठी मोठ्या संख्येने छायाचित्रे असताना देखील जास्त चांगले असतात. काही स्कॅनर त्यांच्या प्रतिमा संपादन सॉफ्टवेअरसह येतात जे सर्वात जास्त रिझोल्यूशन देतात आणि जुने छायाचित्रे साफ करतात परंतु हे स्कॅनर इतर स्कॅनरपेक्षा थोडे महाग आहेत.

ऑप्टिकल स्कॅनर (Optical Scanner)

ऑप्टिकल स्कॅनर, संगणक प्रणालीमध्ये कोड, मजकूर किंवा ग्राफिक प्रतिमा थेट स्कॅन करण्यासाठी वापरला जाणारा संगणक इनपुट डिव्हाइस. किरकोळ स्टोअरमधील पॉईंट-ऑफ-सेल टर्मिनल्सवर बार-कोड स्कॅनर मोठ्या प्रमाणात वापरले जातात. एक हँडहेल्ड स्कॅनर किंवा बार-कोड पेन कोडच्या पलीकडे वापरला जातो. संगणक कोड संचयित करतो किंवा त्वरित बार कोडमधील डेटावर प्रक्रिया करतो. उत्पादनास त्याच्या बार कोडद्वारे ओळखल्यानंतर, संगणक त्याची किंमत निश्चित करते आणि त्या माहितीस रोख नोंदणीमध्ये फीड करते. ऑप्टिकल स्कॅनर फॅक्स मशीनमध्ये आणि ग्राफिक सामग्री थेट वैयक्तिक संगणकात इनपुट करण्यासाठी देखील वापरले जातात.

कागदपत्र स्कॅनर किंवा शीटफेड स्कॅनर (Document Scanner or Sheetfed Scanner)

नावानुसार, हे स्कॅनर विशेषत: मोठ्या आकारात अनेक दस्तऐवज स्कॅन करण्यासाठी वापरले जातात. कागदपत्रे फिडरमध्ये ठेवलेली असतात आणि फ्लॅटबेड ग्लासवर नसतात म्हणून याला शीटफेड स्कॅनर असेही म्हणतात.

जेव्हा आपल्याकडे काम करण्यासाठी मर्यादित जागा असते आणि दररोज हजारो पृष्ठे स्कॅन करण्याची आवश्यकता असते तेव्हा हा एक आदर्श पर्याय आहे.

स्कॅनिंग प्रक्रिया अधिक कार्यक्षम आणि वेगवान बनविण्यासाठी काही शीटफेड स्कॅनरकडे प्रगत वैशिष्ट्ये आहेत. म्हणूनच फ्लॅटबेड स्कॅनरच्या तुलनेत ते थोडे महाग आहेत.

पोर्टेबल स्कॅनर (Portable Scanner)

पोर्टेबल स्कॅनर सुलभ आहेत आणि ब-याचदा आपल्या खिशात बसू शकणा-या आकारात येतात. हे स्कॅनर आपण कोठेही घेऊन जाऊ शकता. आणि जास्त शक्तीची आवश्यकता नसते आणि यूएसबी पोर्टद्वारे आपल्या हँडहेल्ड डिव्हाइसवर कनेक्ट केलेले असताना कार्य करते. हे पृष्ठाच्या ओळीनुसार रेखा स्कॅन करु शकतात.

पोर्टेबल स्कॅनर दस्तऐवज स्कॅन करण्यास चांगले आहेत परंतु फ्लॅटबेड किंवा फोटो स्कॅनरच्या तुलनेत फोटोंसह ते चांगले नाहीत. इतर प्रकारच्या स्कॅनरमध्ये स्लाइड स्कॅनर, मल्टीस्पेशलिटी स्कॅनर जे कार्यालयांमध्ये विशिष्ट आवश्यकतेसाठी वापरले जातात.

स्कॅनरचे फायदे आणि तोटे काय आहेत? (What are the Advantages and Disadvantages of Scanners?)

आपण आपले सर्व कागदजत्र डिजिटल स्वरुपात व्यवस्थापित करण्यात आणि आपले जीवन सुलभ करण्यात मदत करतात.

स्कॅनर तंत्रज्ञान टेलीफोटोग्राफीवरुन साधित केलेली आहे, फरक इतकाच आहे की पूर्विचे संपूर्ण प्रतिमा प्रसारित करतो, तर नंतरचे केवळ ग्रंथ प्रसारित करतात.

टेलीफोटोग्राफीचे रिझोल्यूशन इच्छित चिन्हांपर्यंत नव्हते आणि उपकरणांच्या परिमाणांमुळे आणि जास्त उर्जा वापरामुळे देखील त्यांना प्रचंड जागेची आवश्यकता होती.

एका घटकाची आवश्यकता अशी आहे की असे डिव्हाइस वजनाने हलके, कॉम्पॅक्ट आणि उच्च रेझोल्यूशनसह प्रतिमा तयार करते.

निष्कर्ष (Conclusion)

आशा आहे की आपल्याला स्कॅनर आणि बाजारात उपलब्ध असलेल्या स्कॅनरच्या प्रकारांबद्दल पुरेशी अंतर्दृष्टी प्राप्त झाली असेल, तर आता आपल्यासाठी, आपल्या गरजा भागविण्यासाठी एक योग्य स्कॅनर निवडणे सुलभ होईल.

फ्लॅटबेड स्कॅनर एक मल्टीफंक्शन स्कॅनर आहे आणि प्रतिमा आणि दस्तऐवज दोन्ही स्कॅन करु शकतो, परंतु प्रत्येकाची आवश्यकता वेगळी आणि विशिष्ट आहे, म्हणून आपण आपल्या गरजा भागविण्यासाठी एखादे स्कॅनर निवडण्यापूर्वी आपण कोणत्या हेतूसाठी स्कॅनर वापरणार आहात याची खात्री करावी.

आपल्याला मोठ्या किंवा पोर्टेबल स्कॅनरची आवश्यकता असल्यास दस्तऐवज आकार परिभाषित करेल. कायदेशीर आणि ए फोर आकाराचे दस्तऐवज स्कॅन करण्यासाठी आपल्याला मोठ्या स्कॅनरची आवश्यकता असेल परंतु छोट्या कागदपत्रांसाठी पोर्टेबल स्कॅनर ठीक असेल.

आउटपुट रिझोल्यूशन. कागदपत्रांसाठी २०० पीपीआय पुरेसे आहे परंतु प्रतिमांना किमान ६०० पीपीआय आवश्यक आहे. काही स्कॅनर सर्व सॉफ्टवेअरसह कार्य करणार नाहीत म्हणून आपल्याला आपल्या संगणकावरील सॉफ्टवेअरसह सहज समाकलित होऊ शकणारे स्कॅनर निवडण्याची आवश्यकता आहे.