बीटरुटचे आरोग्यदायी फायदे | Health Benefits of Beetroot

 या आर्टिकल मधील ठळक मुद्दे 

बीट ही एक मूळ प्रकारातील वनस्पती आहे. अन्न साठवणारे मूळ म्हणून बीट ओळखले जाते. बीटरुटचा रंग गडद लाल, पांढरा किंवा पिवळसर असून आकार लांब निमुळता, शंकूसारखा किंवा भोवऱ्यासारखा असतो. बीटापासून साखर तयार करतात. भाजी साठी वापरले जाणारे बीट टेबल बीट म्हणून ओळखले जाते. बीटाच्या पानांमध्ये कॅल्शियम, लोह व अ जिवनसत्व असते. साखरे साठी वापरले जाणारे बीट शुगर बीट म्हणून ओळखले जाते. 

बीट हे चवीला रुचकर असून पौष्टिक आहे. बीटापासून नैसर्गिक रंग तयार केला जातो. हा नैसर्गिक रंग त्वचेला घातक नसतो. बीटाचे वेगवेगळे पदार्थ केले जातात. बीटाची कोशिंबीर तसेच बीट हे उकळून, भाजून किंवा जेवणाबरोबर कच्चे खाल्ले जाते. बीटामध्ये लोह, विटामिन आणि मिनरल असल्यामुळे त्याचे औषधीय उपयोग जास्त केले जातात.

बीट हे आवश्यक पोषक तत्त्वांनी भरलेले आहे. त्यामध्ये फायबर, फोलेट (व्हिटॅमिन बी 9), मॅंगनीज, पोटॅशियम, लोह आणि व्हिटॅमिन सी चा एक चांगला स्रोत आहेत. रक्तशुध्दी, रक्त प्रवाह सुधारण्यास तसेच रक्तदाब कमी करण्यास याची मदत होते. चला तर मग अशा या आरोग्यदायी वनस्पतीचे आरोग्यदायी फायदे जाणून घेऊया.

बीटरुटचे अनेक वाण उपलब्ध आहेत. साधारणपणे, उगवण ते मूळ बीटरुट तयार होण्यास ५५ ते ६५ दिवस लागतात. बीटरुटच्या सर्व वाणांची हिरव्या भाज्या म्हणून वापर करण्यापूर्वी काढणी केली जाऊ शकते. बीटरुटचा मूळ रंग लाल आणि गडद लाल रंगाच्या छटा असतात.

बीटरुटचे आरोग्यदायी फायदे (Health benefits of beetroot)


पाचन क्रियेसाठी बीट उपयोगी आहे (Beet is useful for digestion)

पाचन क्रियेला निरोगी ठेवण्यासाठी फायबरची प्रामुख्याने आवश्यकता असते. ग्लूकोज आणि कोलेस्टेरॉलची पातळी स्थिर करणे यासारख्या प्रक्रियेत देखील फायबर योगदान देते. बीटामध्ये फायबरचा चांगला स्रोत आहे. तसेच ते कोलेस्ट्रॉल कमी करण्यासही मदत करते.  

(Back to the main points)
   
अशक्तपणा कमी करण्यास मदत (Helps to reduce weakness)

बीटामध्ये फोलेट आढळते, फोलेटची शरीरात अनेक कार्ये असतात. फोलेट ऊती वाढण्यास आणि पेशींची कार्यक्षमता वाढवण्यात मदत करते. व्हिटॅमिन बी 12 आणि व्हिटॅमिन सी सह कार्य करते ज्यामुळे शरीरात प्रथिने तयार करण्यात मदत होते. लाल रक्तपेशी तयार करण्यात मदत करते, पर्यायाने अशक्तपणा रोखण्यास मदत होते.

(Back to the main points)

गर्भवती महिंलांसाठी फायदेशीर (Beneficial for pregnant women)

बीटामध्ये उच्च प्रमाणात फॉलिक एसिड असते. हे गर्भवती महिला आणि त्यांच्या होणाऱ्या बाळासाठी महत्त्वाचे आहे. गर्भवती महिलांना यामुळे अतिरिक्त उर्जा मिळते. फॉलिक ॲसिड बाळामध्ये असलेले दोष कमी करण्यास मदत करते.

(Back to the main points)

अस्थिरोग रोखण्यास मदत (Helps to prevent osteoporosis)

बीट्स शरीरात नायट्रिक ऑक्साईडमध्ये रुपांतरित होतात. जपानी अभ्यासानुसार असे म्हटले आहे की नायट्रिक ऑक्साईड अस्थिरोग यासारख्या विशिष्ट जीवनशैलीशी संबंधित आजार रोखू शकतो. दररोज एक ग्लास बीटरुटचा रस घेतल्यास अस्थिरोगआणि इतर संबंधित आजार (ठिसूळ हाडांच्या आजारासारखे) आजार रोखण्यास मदत होते. बीटमध्ये कॅल्शियम असते त्यामुळे हाडे आणि दात मजबूत करण्यास मदत होऊ शकते.

(Back to the main points)

यकृताचे आरोग्ये चांगले ठेवण्यास मदत करते (Helps to maintain liver health)

कॅल्शियम, बीटाइन, बी जीवनसत्त्वे, लोह आणि अँटिऑक्सिडंटमुळे यकृताचे आरोग्य चांगले राखण्यास मदत होते. बीट्समध्ये पेक्टिन असतो, एक फायबर जो विषाणूपासून दूर होण्यास मदत करते. काहीजण असा विश्वास करतात की बीट्स पित्त पातळ देखील करु शकतात, ज्यामुळे यकृत आणि लहान आतडे सहजपणे वाहतात, ज्यामुळे यकृताचे आरोग्य वाढू शकते.

(Back to the main points)

चरबी कमी करण्यास मदत (Helps to reduce fat)

बीटरुटमध्ये व्हिटॅमिन बी ९, ज्यास फोलेट किंवा फोलिक ॲसिड देखील म्हणतात, ८ बी जीवनसत्त्वां पैकी एक आहे. सर्व बी जीवनसत्त्वे शरीरास अन्न (कार्बोहायड्रेट्स) इंधन (ग्लूकोज) मध्ये रुपांतरित करण्यात मदत करतात. ज्याचा उपयोग ऊर्जा तयार करण्यासाठी केला जातो. हे बी जीवनसत्त्वे, सहसा बी-कॉम्प्लेक्स जीवनसत्त्वे म्हणून ओळखले जातात, शरीरातील चरबी कमी करण्यास त्यांची मदत करतात.

(Back to the main points)

रक्त निर्मितीसाठी फायदेशीर (Beneficial for blood formation)

लोह हे रक्ताच्या निर्मितीसाठी आवश्यक घटक आहे. आपल्या शरीराच्या सुमारे ७० टक्के      लोह हिमोग्लोबिन नावाच्या आपल्या रक्तातील लाल रक्तपेशी आणि मायोग्लोबिन नावाच्या स्नायू पेशींमध्ये आढळते. आपल्या रक्तात ऑक्सिजन फुफ्फुसातून ऊतींमध्ये हस्तांतरित करण्यासाठी हिमोग्लोबिन आवश्यक आहे. लोहाच्या कमतरतेमुळे अशक्तपणा येतो. असे आढळले आहे की बीट लोहामध्ये समृद्ध आहे. बीटमधील फोलेट देखील अशक्तपणाच्या उपचारात मदत करु शकते.

(Back to the main points)

रक्तदाब कमी करण्यास मदत करते (Helps to reduce blood pressure)

बीटामध्ये असलेले पोटॅशियम हे शरीरातील सर्वात महत्वाच्या खनिजांपैकी एक आहे. हे स्नायूंच्या आकुंचन आणि मज्जातंतूंच्या सिग्नलचे नियमन करण्यास मदत करते. इतकेच काय, उच्च-पोटॅशियमयुक्त आहार रक्तदाब आणि पाण्याचे प्रतिरोध कमी करण्यास, स्ट्रोकपासून संरक्षण आणि ऑस्टिओपोरोसिस आणि मूत्रपिंडातील दगड टाळण्यास मदत करु शकतो.

(Back to the main points)

त्वचेचे आरोग्य चांगले राहण्यास मदत (Helps to maintain skin health)

निरोगी त्वचेसाठी व्हिटॅमिन ए ची गरज असते जे बीटमध्ये आढळते तसेच बीटरुट रक्त शुद्ध करण्यास देखील मदत करु शकते. यामुळे त्वचेचे आरोग्य चांगले राहण्यास मदत होते.

(Back to the main points)

रोगप्रतिकारक शक्ती वाढविण्यात मदत (Helps to boost the immune system)

व्हिटॅमिन सी, ज्याला एस्कॉर्बिक ॲसिड देखील म्हणतात, शरीराच्या सर्व ऊतींच्या वाढीसाठी, विकास करण्यासाठी आणि दुरुस्तीसाठी ते आवश्यक आहे. हे कोलेजेन तयार करणे, लोहाचे शोषण, रोगप्रतिकारक शक्ती, जखम बरी करणे आणि कूर्चा, हाडे आणि दात यांच्या देखरेखीसह शरीराच्या बर्‍याच कामांमध्ये सामील आहे. आपल्या शरीराच्या सर्व भागांमध्ये ऊतींच्या वाढीसाठी आणि दुरुस्तीसाठी व्हिटॅमिन सी आवश्यक आहे. त्वचा, अस्थिबंधन आणि रक्तवाहिन्या तयार करण्यासाठी वापरण्यात येणारे एक महत्त्वपूर्ण प्रथिने तयार करते. शरीर स्वतः व्हिटॅमिन सी तयार करण्यास सक्षम नाही. म्हणून आपल्या दैनंदिन आहारामध्ये भरपूर प्रमाणात व्हिटॅमिन सीयुक्त पदार्थ समाविष्ट करणे महत्वाचे आहे.

(Back to the main points)

लैंगिक आरोग्य सुधारण्यात मदत (Helps to improve sexual health)

असे मानले जाते की रोमन काळापासून बीटरुट एक कामोत्तेजक म्हणून वापरला जातो. बीट्समध्ये बोरॉनचे प्रमाण चांगले असते. बोरॉनचा लैंगिक संप्रेरकांच्या निर्मितीशी थेट संबंध आहे. बीट्समधील बीटेन आपले मन शांत करते, आणि ट्रायटोफन आनंदासाठी योगदान देते. हे दोन्ही आपल्याला मूडमध्ये येण्यास मदत करु शकतात. सौदी अरेबियाच्या अभ्यासानुसार, बीटरुटचा रस लैंगिक दुर्बलतेवर उपचार करण्यास देखील मदत करु शकतो.

(Back to the main points)

मोतीबिंदू रोखण्यात मदत (Helps to prevent cataracts)

बीट विशेषत: बीटाची हिरवी भाजी कॅरोटीन समृद्ध असतात ज्यामुळे मोतीबिंदूचा धोका कमी होण्यास मदत होऊ शकते.

अशा या रोग्यसंपन्न बीटरुटचा आपण आपल्या आहारामध्ये वापर करत नसाल तर आता सुरुवात करण्यास हरकत नाही. आपले शरीर निरोगी व आरोग्य संपन्न रहावे हीच सदिच्छा.  

बीटरुट कसे खातात? (How to eat beetroot?)

सामान्यत: बीट्सच्या खोल जांभळ्या रंगाचे मुळे उकडलेले, भाजलेले, वाफवलेले किंवा कच्चे, आणि एकटे किंवा कोणत्याही कोशिंबीरीच्या भाजीबरोबर एकत्र खाल्ले जातात. व्यावसायिक उत्पादनाचा मोठ्या प्रमाणात उकडलेल्या आणि निर्जंतुकीकरण केलेल्या बीट्समध्ये किंवा लोणच्यामध्ये प्रक्रिया केली जाते. पूर्व युरोपमध्ये, बोर्श्टसारखे बीट सूप सामान्य आहे. भारतीय पाककृतीमध्ये चिरलेली, शिजवलेले, मसालेदार बीट एक सामान्य साइड डिश आहे. घरगुती वापरासाठी पिवळ्या रंगाचे बीट झाडे फारच कमी प्रमाणात घेतले जातात. बीटचा हिरवा, पाने असलेला भागही खाद्य आहे. कोवळी पाने कोशिंबीरीमध्ये कच्ची घालू शकतात, जेव्हा परिपक्व पाने सामान्यत: उकडलेली किंवा वाफवलेले सर्व्ह करतात, अशा परिस्थितीत त्यांना पालकांसारखी चव आणि पोत असते. लोणचे बीट अनेक देशांमध्ये पारंपारिक अन्न आहे. मुळांपासून मिळवलेले बीटनिन्स औद्योगिकरित्या रेड फूड कलरंट्स म्हणून वापरले जातात, उदा. टोमॅटो पेस्ट, सॉस, मिष्टान्न, जॅम आणि जेली, आईस्क्रीम, मिठाई आणि न्याहारीच्या दाण्यांचा रंग तीव्र करण्यासाठी. बीटरुट वाइन तयार करण्यासाठी देखील वापरला जाऊ शकतो.

पोषण (Nutrition)

कच्चे बीटरुट हे 88% पाणी, 10% कार्बोहायड्रेट, 2% प्रथिने आणि 1% पेक्षा कमी चरबी आहे. 100 ग्रॅम (3 1-22 औंस) प्रमाणात 180 किलोज्यूल (43 किलो कॅलरी) अन्न ऊर्जा प्रदान करते, कच्चा बीटरूट हा फोलेटचा एक समृद्ध स्त्रोत (दैनिक मूल्य - डीव्हीचा 27%) आणि मध्यम स्त्रोत (16%) आहे डीव्ही) मॅंगनीज, आणि इतर पौष्टिकांसह कमी प्रमाणात सामग्री.

इतर उपयोग (Other uses)

टोमॅटो पेस्ट, सॉस, मिष्टान्न, जाम आणि जेली, आईस्क्रीम, कँडी आणि ब्रेकफास्ट सीरियलचा रंग आणि चव सुधारण्यासाठी इतर मुळांपासून मिळवलेल्या, बेटनिनचा औद्योगिकरित्या लाल फूड कलरंट म्हणून वापर केला जातो. रासायनिक अ‍ॅडिपिक ॲसिड क्वचितच निसर्गात आढळते, परंतु बीटरुटमध्ये नैसर्गिकरित्या होतो.


आपला अभिप्राय व सूचना जरुर कळवा, त्यामुळे नवनवीन माहिती मिळविणे व ती आपणापर्यंत पोहचविण्याची प्रेरणा मिळते.

(टीप: आपण आजारी असल्यास किंवा आपणास ॲलर्जी असल्यास, आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. फूड लेबल नेहमी वाचा आणि ज्यामध्ये ॲलर्जी घटक असतील असे पदार्थ टाळा.)


(Back to the main points)