स्वयं-अभ्यास ही एक शिकण्याची पद्धत आहे जिथे विद्यार्थी स्वतःहून, वर्गाबाहेर आणि थेट पर्यवेक्षणाशिवाय अभ्यास करतात. विद्यार्थ्यांसाठी शिकण्याचा हा एक मौल्यवान मार्ग असू शकतो कारण ते काय आणि कसे शिकत आहेत यावर ते नियंत्रण ठेवू शकतात.

या आर्टिकलमधील ठळक मुद्दे 

  Key Points

थोडक्यात कोरोना व्हायरसविषयी
कोरोना व्हायरस आणि विद्यार्थी
स्वत:च्या अभ्यासाची सर्वोत्तम पद्धती
आपले ध्येये निश्चित करा
दिवसाची सुरुवात लवकर करा
आवडीच्या विषयाने अभ्यासाची सुरुवात करा
अभ्यासाचे ठिकाण
सर्व विषयांचे वेळापत्रक तयार करा
होम स्कूल ग्रुप्स शोधा
अभ्यासक्रम पर्याय शोधा
एकसलग अभ्यास करु नका
स्वयं-मूल्यांकन करा
स्वत: ला फसवू नका
स्वत: नोट्स तयार करा
अभ्यासाचे पुनरावलोकन करा
पालकांनो…!!! मुलांच्या भावना समजून घ्या

थोडक्यात कोरोना व्हायरस विषयी (Briefly about the Corona Virus)


कोरोनाव्हायरस (कोविड-19) हा संसर्गजन्य रोग आहे जो नव्याने सापडलेल्या कोरोनाव्हायरसमुळे होतो. हा विषाणू प्रामुख्याने शिंकताना लहरीच्या थेंबातून किंवा नाकातून स्त्राव होण्याने पसरतो. जेव्हा एखाद्या संसर्गित व्यक्तीला खोकला किंवा शिंक येते तेंव्हा तोंडाला रुमाल किंवा टिश्यू पेपर लावणे महत्वाचे आहे.

संसर्ग रोखण्याचा आणि प्रसार धीमा करण्याचा उत्तम मार्ग म्हणजे मास्क वापरणे, आपले हात वारंवार साबणाने स्वच्छ धुणे किंवा सॅनिटायजरचा वारंवार वापर करुणे, हात स्वच्छ धुतल्याशिवाय आपल्या नाकाला, तोंडाला स्पर्श न करुन स्वत: ला आणि इतरांना संक्रमणापासून वाचवा.

कोविड-19 विषाणूची लागण झालेल्या बहुतेक लोकांना सौम्य ते मध्यम श्वासोच्छवासाचा आजार होतो आणि विशेष उपचार न घेता बरे होतात. वृद्ध लोक आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग, मधुमेह, श्वसन रोग आणि कर्करोगासारख्या मूलभूत वैद्यकीय समस्या आहेत त्यांना गंभीर आजार होण्याची शक्यता असते.

कोविड-19 साठी कोणतीही विशिष्ट लस किंवा उपचार नाहीत. तथापि, संभाव्य उपचारांचे मूल्यांकन करणारे बरेच क्लिनिकल चाचण्या सुरु आहेत. क्लिनिकल शोध उपलब्ध होताच डब्ल्यूएचओ अद्ययावत माहिती देत राहील.

(Back to the key points)

कोरोना व्हायरस आणि विद्यार्थी (Corona Virus and Pupils)


आपण सर्वजण आपल्या जीवनात अनिश्चितता, नैराश्य आणि शंका आणत असलेल्या अभूतपूर्व जागतिक महामारीतून जात आहोत. आपल्यातील प्रत्येकजण, आमची कुटुंबे, आपला समुदाय, आपला देश आणि आसपासचे जग या नवीन संकटातून बाहेर पडण्यासाठी धडपडत आहेत. आपल्यापैकी अनेकांना आपल्या सामाजिक, आर्थिक, शैक्षणिक व भविष्यावर याचा कसा परिणाम होईल याचा विचार करुन ताणतणावाची भावना जाणवत असेल. अनेक देशांनी आता शाळा बंद ठेवल्या आहेत. हे अभूतपूर्व आहे; जगाने एकाच वेळी शाळेतील मुलांना कधीच शाळाबाह्य पाहिले नाही.

अशा परिस्थितीत दु:खी होणे, चिंता करणे, गोंधळणे, घाबरणे किंवा रागावणे सामान्य आहे. अनिश्चिततेच्या वेळी प्रभावित देशांमधील विद्यार्थी कसे शिकू शकतात आणि सकारात्मक राहून अभ्यास करु शकतात या विषयी जाणून घेवूया.

या संकटाच्या प्रवासात आपण सर्वजन बरोबर आहोत. विद्यार्थ्यांचा मौल्यवान वेळ वाया जाणार नाही यासाठी शिक्षणसंस्था व शिक्षकांनी हे आव्हान स्वीकारले आहे. घरी राहून विद्यार्थ्यांना शिक्षण देण्याचे काम सुरु आहे. प्रत्येक शिक्षक आपल्याला सर्वोत्कृष्ट शिक्षण संसाधने आणि मदत पुरविण्यासाठी आपल्या पातळीवर सर्वतोपरी प्रयत्न करीत आहेत. ही संकल्पना नवीन असली तरी विद्यार्थी व पालक चांगली साथ देत आहेत.

स्वत:च्या अभ्यासाची सर्वोत्तम पद्धती (Best Method of Self-Study)


स्व अभ्यास किंवा स्वत: चा अभ्यास (Self Study) ज्यामध्ये थेट शिक्षकांच्या पर्यवेक्षणाशिवाय अभ्यास करणे किंवा वर्गात उपस्थित नसणे. शिक्षण हा एक मौल्यवान अलंकार आहे. जसे अलंकाराने स्त्रीचे सौंदर्य खुलते तसे शिक्षणाने व्यक्तीचे व्यक्तीमत्व फुलते. कोरोना व्हायरसच्या प्रादुर्भावामुळे शाळा बंद आहेत अशा परिस्थित घरी सुरक्षित राहून शिक्षण सुरु ठेवण्यासाठी स्व्त:चा अभ्यास स्वत: करणे हा एक मौल्यवान मार्ग आहे, ऑनलाईन शिक्षणाची पालक आणि विद्यार्थ्यांमध्ये लोकप्रियता वाढत आहे. गृह अभ्यासासह औपचारिक शिक्षणाची पूर्तता करुन, विद्यार्थी स्वत:चा अभ्यास स्वत: करु शकतात.

बरेच विद्यार्थी आता घरीच अभ्यास करत आहेत. शिकण्यासाठी स्वत: चा अभ्यास स्वत: देखील केला जाऊ शकतो ही विद्याथ्यांसाठी संपूर्णपणे नवीन संकल्पना आहे. विद्यार्थ्याने स्वयं अभ्यासाद्वारे मिळवलेल्या ज्ञानाचे फायदे अंतहीन आहेत. स्वयंअध्ययन आपल्या मुलांना त्यांच्या निश्चित लक्षापर्यंत निश्चितच घूऊन जाईल.

नवीन तंत्रज्ञान, जागतिक वाढती लोकसंख्या, कौटुंबिक किंवा आर्थिक अडचणी यामुळे सर्वांनाच शाळा किंवा महाविद्यालयात जाऊन शिक्षण घेणे शक्य होत नाही. आता शिक्षण फक्त वर्गापुरते मर्यादीत राहिलेले नाही आणि काहीजण असा दावा करतात की आता वर्गातील शिक्षण कालबाह्य झाले आहे. समाजातील सर्वच व्यक्तींच्या बौद्धिक गरजा ते पूर्ण करीत नाही.

अलिकडे अनेक मुक्त विद्यापीठे, इंटरनेट ज्ञानकोश, शाळा, महाविद्यालये आणि विद्यापीठे ऑनलाईन अभ्यासक्रम उपलब्ध करुन देत असल्यामुळे स्वयं-शिक्षण घेणे अधिकच सोपे आणि सोयीचे झाले आहे. एखादी नवीन भाषा शिकणे किंवा करिअरच्या प्रगतीसाठी प्रमाणपत्र मिळविणे  सहज शक्य झाले आहे. आपण आपल्या घरी आरामात, आपल्या स्वत: च्या वेळेनुसार आणि आपल्या स्वत: च्या गतीने शिक्षण येऊ शकता. कमी खर्चात, या शिक्षण पद्धती पारंपारिक शैक्षणिक संस्थांवर अतिक्रमण करीत आहेत.

स्वयंअध्ययन सुरुवातीस कठीण वाटते, परंतु प्रयत्न केल्यास, त्यात आवड निर्माण झाल्यानंतर सोपे वाटते. स्वयंअध्ययन योग्य रीतीने केले तर ते शिक्षणाचे एक प्रभावी साधन आहे, जेणेकरुन परीक्षेची तयारी करण्यासाठी किंवा स्वतःच संपूर्णपणे नवीन विषय शिकण्यासाठी हे उपयुक्त ठरेल.


(Back to the key points)

आपले ध्येये निश्चित करा (Set your goals)


कुठल्याही प्रवासाला सुरुवात करण्यापूर्वी आपण ठिकाण निश्चित करतो, त्याप्रमाणे प्रवास करतो व इच्छित ठिकाणापर्यंत पोहोचतो. तसे तुम्हाला काय मिळवायचे आहे ते जाणून घ्या. आपणास कोणत्या विषयाचा किती अभ्यास किती कालावधीमध्ये पूर्ण करणे गरजेचे आहे ते ठरवा. त्यानुसार वेळेचे नियोजन करा. नियोजनाप्रमाणे  नियमित अभ्यास करा.


 (Back to the key points)

दिवसाची सुरुवात लवकर करा (Start the day early)


यशस्वी लोकांच्या चांगल्या सवयींपैकी एक म्हणजे त्यांनी आपल्या दिवसाची सुरुवात लवकर केलेली आहे. नियमितपणे सकाळी लवकर उठा, व्यायाम करा, ताजेतवाने व्हा आणि नियोजनाप्रमाणे अभ्यासासाठी सज्ज व्हा.

आवडीच्या विषयाने अभ्यासाची सुरुवात करा (Start studying with a topic of interest)


शाळेत काय शिकवले जाते आणि कोणत्या विषयांमध्ये आपल्या मुलास रस आहे याबद्दल आपल्या मुलाशी संभाषण करा. त्याना ज्या विषयाची आवड असेल त्या विषयापासून अभ्यासाची सुरुवात करा. यामुळे त्याला शिकण्यासाठी प्रोत्साहित करण्यात मदत होईल, जेणेकरुन ते आपल्यास जे काही माहित आहे ते शिकत राहतील. याव्यतिरिक्त, शिकण्याची पद्धत ही संकल्पना आकलन करण्याच्या दृष्टीकोनातून एक प्रमुख मार्ग म्हणून ओळखली जाते.

अभ्यासाच्या किंवा आवडीच्या विषयावरील पुस्तके आणि लेख वाचा. हे एखाद्या कोर्सशी संबंधित असेल किंवा फक्त आपल्या मुलाच्या स्वतःच्या फुरसतीवर असो, आपल्या मुलांना वाचण्यास प्रोत्साहित करणे ही नवीन संकल्पना समजून घेण्याचा एक अत्यंत प्रभावी मार्ग आहे. आपल्या मुलास स्व अभ्यासासाठी उपयुक्त असलेली सर्वोत्तम वाचन सामग्री उपलब्ध करुन देण्याचा प्रयत्न करा.




अभ्यासाचे ठिकाण (Place of study)


एकाग्रतेने प्रभावी अभ्यासासाठी अभ्यासाचे ठिकाण अत्यंत महत्त्वाचे आहे. याचा अर्थ आपले घर, कार्यालय किंवा विद्यार्थ्यांच्या शयनकक्षातील एक डेस्क असू शकेल. ते कुठेही असले तरीही, त्यात व्यवस्थित अभ्यास करण्याची जागा असावी. तेथे गोंधळ आणि लक्ष विचलित होणार नाही याची काळजी घ्यावी, तसेच त्या जागेमध्ये चांगला प्रकाश असावा. जेणेकरुन डोळे ताणण्याची वेळ येणार नाही. त्यामध्ये कॅलेंडर, वेळापत्रक, काही प्रेरक विचार आणि कोणतीही गोष्ट जी आपल्याला आपल्या सभोवताली ठेवल्यामुळे नेहमी प्रेरणा मिळते. चांगली स्टडी खुर्ची घ्या. पलंगावर बसून किंवा झापून अभ्यास करु नका.

सर्व विषयांचे वेळापत्रक तयार करा (Schedule all Subjects)


दररोज किमान एक विषयाचा अभ्यास करण्याचा प्रयत्न करा आणि सराव करा. आपल्या समोर टाइम टेबल पेस्ट करा जेणेकरुन आपण ट्रॅकवर आहात की नाही याची आपल्याला जाणीव असेल. वाचनाबरोबर अधिकाधिक लिहिण्याचा सराव करा.

होम स्कूल ग्रुप्स शोधा (Find home school groups)


आपल्याला फेसबुकवर राष्ट्रीय आणि स्थानिक दोन्ही गट सापडतील. फक्त "होम स्कूलिंग" आणि आपले शहर किंवा संस्था शोधा. आपण आपल्या परिसरातील आधीच गृह-शाळा असलेल्या एखाद्यास ओळखत असल्यास, त्यांनाही मदतीसाठी विचारा. बर्‍याच भागामध्ये होम स्कूल ग्रुप किंवा को-ॲप्स असतात जिथे आपण अभ्यासाठी माहिती मिळेल तो ग्रुप जॉइन करा.

अभ्यासक्रम पर्याय शोधा (Find course options)


ऑनलाईन अभ्यासक्रम निवडण्यासाठी शेकडो पर्याय उपलब्ध आहेत. दिलेल्या विषयाच्या संपूर्ण वर्षासाठी किंवा संपूर्ण ऑनलाइन प्रोग्रामसाठी पुस्तके आणि अभ्यासक्रम साहित्य प्रदान करणारे अनेक ॲप्स आपल्याला आढळू शकतात. आपण काय निवडता हे आपल्या मुलाच्या शिकण्याच्या शैलीवर आणि पालक शिक्षक म्हणून आपल्याला काय वाटत असेल यावर अवलंबून असेल.

मुलांना अभ्यास या संकल्पनेत सक्रियपणे गुंतवून ठेवण्यासाठी शैक्षणिक व्हिडिओ पहा. बरेच ट्यूटोरियल व्हिडिओ आहेत जे मुलांना नवीन कौशल्ये शिकविण्याच्या उद्देशाने तयार केलेले आहेत, किंवा शैक्षणिक कार्यक्रम जो विद्यार्थ्यां शाळेत शिकतात त्यास पूरक बनवण्याच्या उद्देशाने हे व्हिडिओ तयार केलेले असतात. आपणास विज्ञानातील प्रयोगांविषयी अनेक ऑडिओ आणि व्हिज्युअल वॉकथ्रूचा मोठा फायदा होऊ शकेल.

शिकण्याचे बरेच वेगवेगळे मार्ग आहेत, उदा. लिखीत पुस्तकांचा वापर करणे किंवा तंत्रज्ञानाचा वापर करणे. काही विद्यार्थ्यांना मोठ्याने वाचणे उपयुक्त वाटते, तर काहींना हस्तलिखित नोट्स घेणे आवडते. आपल्यासाठी जे चांगले वाटते ते शोधा आणि त्यासह नियमित अभ्यास करा.


 (Back to the key points)

एकसलग अभ्यास करु नका (Don't study all at once)


अभ्यासाच्या वेळेमध्ये थोडासी विश्रांती घ्या. ताणून अभ्यास करु नका. अर्ध्या किंवा एक तासानंतर  उठा, फेरफटका मारा, बाहेर जा आणि दीर्घ श्वास घ्या, झाडांना पाणी द्या, ब्रेकमध्ये निरोगी पौष्टिक आहार घ्या. अभ्यासापूर्वी आणि अभ्यासादरम्यान जड अन्न खाऊ नका कारण यामुळे तुम्हाला झोप लागेल. या लहान ब्रेकमध्ये व्हिडिओ गेम खेळू नका किंवा टीव्ही पाहू नका. त्यामुळे तुमच्या मनाला कंटाळा येईल.

घरी अभ्यासाच्या पद्धतींचा विचार केला तर शैक्षणिक खेळ मुलांचे आणि पालकांचे आवडते असतात. असे बरेच अ‍ॅप्स आहेत ज्यात आपण गणित, इंग्रजी आणि इतर कोर्सच्या विविध अभ्यासक्रमांचा अभ्यास सहजपणे करु शकता. मोबाईलशिवाय आपण लॉजिकला प्रोत्साहन देणारे बोर्ड गेम्स किंवा कार्ड गेम वापरु शकता. आपल्या मुलास शिक्षण आनंदाने घेण्यास प्रोत्साहित करा.



स्वयं-मूल्यांकन करा (Self-evaluate)


आपल्या प्रगतीचे परीक्षण करा आणि आठवड्याचे स्वयं-मूल्यांकन करा. जर तुम्ही तुमच्या प्रगतीने खूश असाल तर सर्व काही ठीक होईल. आणि लक्षात ठेवा, आपण जे करु शकत नाही त्याबदल निराश न होता प्रयत्न केला तर अशक्य असे काहीच नाही. आपल्यातील कमतरता व सामर्थ्ये ओळखा आणि लक्षात घ्या, एखादा भाग अतिकठीण वाटत असेल तर, आपण पालक किंवा शिक्षकांची मदत घऊ शकता.

घरात शिकत असताना वाचलेला भागाला अधिक मजबुती देण्यासाठी सराव प्रश्नांच्या माध्यमातून कार्य करा. खेळ, बक्षिसे आणि आव्हाने यांना समाविष्ट करुन सराव प्रश्नांमधून कार्य करीत असताना आपल्या मुलाचे लक्ष केंद्रित करण्यास मदत होईल. हे त्यांना वाचलेला भाग स्मरणात ठेवण्यास मदत करेल.



स्वत: ला फसवू नका (Don't deceive yourself)


हे ऑनलाइन वर्ग आहेत, यामध्ये विद्यार्थ्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी शिक्षक नाहीत, आपले स्वत:चे काम स्वत:ला करायचे आहे. आता तुम्ही स्वत:ला फसवले तर आपण अखेरीस केवळ आपल्या भविष्यातील यश आणि आनंदाची फसवणूक कराल. स्वत: चे मूल्यांकन करा आणि प्रतिक्रियेसाठी आपला प्रतिकार कमी करा, आपल्या कमकुवतपणांना आलिंगन द्या, आपल्या सामर्थ्यावर कार्य करा आणि आपले अभ्यासाठी १००% योगदान द्या.

स्वत: नोट्स तयार करा (Make notes yourself)


नोट्स घेणे ही एक कला आहे आणि ज्या विद्यार्थ्यांना त्यांच्या शिक्षणाच्या प्रवासावर लक्ष केंद्रित ठेवायचे आहे त्यांच्यासाठी एक अत्यावश्यक गोष्ट आहे. नोटस घेण्यासाठी आपली पाठयपुस्तके वापरा. आपण स्वत: चा अभ्यास करत असताना नोट्स घ्या. स्वत: नोटस घेतल्या तर तो भाग स्मरणात ठेवण्यास मदत होते.

स्वयंअध्ययनासाठी वापरली जाणारी साधने यामध्ये संगणक आवश्यक आहे, विशेषत: जेथे ऑनलाइन पुस्तके वाचणे, व्हिडीओ पाहणे किंवा ऐकणे या गोष्टी संबंधित आहेत. तथापि जर आपल्या सेल्फ स्टुडीयरने हाताने काम पूर्ण करणे पसंत केले असेल तर, डिजिटल नसलेले विकल्प (उदा. पेन्सिल आणि नोटबुक) वापरले जाऊ शकतात.

हायलाईटर्स, रंगीत पेन, पेन्शील, मार्कर आणि नोट्स घेण्यासाठी लागणारी साधने घरी शिकणार्‍या विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त आहेत. शिकत असताना नोट्स ठेवणे आपल्या मुलास अधिक माहिती टिकवून ठेवण्यास सक्षम करेल आणि संकलनाचे मौल्यवान कौशल्ये वाढविण्यात मदत करेल.




अभ्यासाचे पुनरावलोकन करा (Review the study)


ज्या दिवशी आपण जो भाग शिकलात त्या भागाचे पुनरावलोकन करा. ऑनलाईन अभ्यासामध्ये नोटस घेणे महत्वाचे आहे. नोट्स घेतल्यानंतर किंवा आपल्या पाठ्यपुस्तकातील धडा वाचल्यानंतर, शांतपणे वाचलेला भाग आठवण्याचा प्रयत्न करा. चांगले स्मरणात राहण्यासाठी पुन्हा वाचून, तो भाग लिहून काढा. ही कृती थोडी कंटाळवाणी वाटत असली तरी, अभ्यासाचा आढावा घेतल्यास ते दीर्घकाळापर्यंत स्मरणात राहण्यास मदत होते.

थोडक्यात, वारंवार थोडा थोडा अभ्यास करा. आपण एकाच वेळी खूप वाचण्याऐवजी थोडा थोडा अभ्यास करुन, थोड्या विश्रांतींनंतर पुन्हा अभ्यास करा, अशा प्रकारे, आपण आपले लक्ष वेधून घेत अभ्यास केल्यास तो कंटाळवाना वाटत नाही.

आपला अभिप्राय व सूचना जरुर कळवा, त्यामुळे नवनवीन माहिती देण्याचा उत्साह वाढतो.

आमचे मुलांविषयीचे खालील लेख वाचायला देखील आपणास आवडतील.